Các tay chơi nổi bật trong lĩnh vực chinh phục không gian

Hiện nay, việc chinh phục không gian là một lĩnh vực sôi động với sự tham gia của nhiều tổ chức, chính phủ, công ty và cá nhân trên toàn cầu. Dưới đây là các tổ chức và cá nhân nổi bật (tính đến tháng 3/2025).

1. Chính phủ và các cơ quan không gian quốc gia

a. NASA (National Aeronautics and Space Administration - Mỹ)

Hướng đi

• Khám phá khoa học: Tập trung vào Mặt Trăng, sao Hỏa, và các sứ mệnh vũ trụ sâu (deep space).
• Hợp tác công-tư: Làm việc với SpaceX, Blue Origin để giảm chi phí và đẩy nhanh tiến độ.
• Công nghệ tiên tiến: Phát triển động lực đẩy hạt nhân, hệ thống duy trì sự sống cho sứ mệnh dài hạn.

Mục đích

• Giữ vị thế dẫn đầu trong không gian, thúc đẩy khám phá khoa học (tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất).
• Hỗ trợ kinh tế (thông qua vệ tinh, công nghệ mới) và quốc phòng (giám sát từ không gian).

Kinh phí

• Ngân sách năm 2023: 25.4 tỷ USD, dự kiến tăng lên ~27-30 tỷ USD vào 2025-2026 cho chương trình Artemis.
• Phân bổ: ~50% cho Artemis (trở lại Mặt Trăng), 20% cho khoa học (kính viễn vọng, tàu thăm dò), 15% cho ISS và các dự án khác.

Thành tựu

• Apollo 11 (1969): Đưa Neil Armstrong và Buzz Aldrin lên Mặt Trăng.
• ISS (1998-nay): Đồng lãnh đạo xây dựng và vận hành Trạm Vũ trụ Quốc tế.
• Sứ mệnh sao Hỏa: Tàu Curiosity (2012) và Perseverance (2021) tìm kiếm dấu hiệu sự sống, lấy mẫu đất đá.
• Kính viễn vọng James Webb (2021): Cung cấp hình ảnh chi tiết về vũ trụ sơ khai.

Dự án hiện tại và tương lai

• Artemis Program:
  • Artemis I (2022): Bay thử không người quanh Mặt Trăng thành công.
  • Artemis II (dự kiến 2025): Đưa phi hành gia vòng quanh Mặt Trăng.
  • Artemis III (dự kiến 2026-2027): Hạ cánh người lên Mặt Trăng, dùng Space Launch System (SLS) và tàu Orion.
• Mars Sample Return: Hợp tác với ESA để mang mẫu từ Perseverance về Trái Đất (dự kiến 2030s).
• Nuclear Propulsion: Thử nghiệm động cơ nhiệt hạt nhân (NTP) với DARPA (Dự án DRACO, 2027).

Nhân vật nổi bật

• Bill Nelson: Quản trị viên NASA từ 2021, cựu thượng nghị sĩ, người thúc đẩy Artemis và hợp tác với SpaceX.

b. Roscosmos (Nga)

Hướng đi

• Bảo trì cơ sở hạ tầng: Duy trì ISS, phát triển tên lửa Soyuz và Angara.
• Hợp tác quốc tế: Gắn kết với Trung Quốc trong các dự án Mặt Trăng.
• Thương mại: Phóng vệ tinh cho các nước khác.

Mục đích

• Giữ gìn di sản không gian từ Liên Xô (Sputnik, Gagarin).
• Phục vụ quốc phòng (vệ tinh do thám) và kinh tế (dịch vụ phóng).

Kinh phí

• Ngân sách: 2-3 tỷ USD/năm (ước tính), giảm từ ~5 tỷ USD trước 2014 do khủng hoảng kinh tế và cấm vận sau xung đột Ukraine.

Thành tựu

• Sputnik 1 (1957): Vệ tinh nhân tạo đầu tiên.
• Yuri Gagarin (1961): Người đầu tiên bay vào vũ trụ.
• Mir (1986-2001): Trạm không gian đầu tiên hoạt động lâu dài.
• Soyuz: Tàu vũ trụ đáng tin cậy, đưa phi hành gia lên ISS từ 2011-2020 khi NASA phụ thuộc Nga.

Dự án hiện tại và tương lai

• Luna-25 (2023): Thất bại khi hạ cánh xuống Mặt Trăng, nhưng Nga tiếp tục kế hoạch Luna-26/27 (2027-2028).
• Hợp tác với Trung Quốc: Dự án Trạm Nghiên cứu Mặt Trăng Quốc tế (ILRS), dự kiến 2030s.
• Angara A5: Tên lửa mới thay thế Proton, phóng thử thành công (2021), nhưng triển khai chậm.

Nhân vật nổi bật

• Yuri Borisov: Tổng Giám đốc Roscosmos từ 2022, tập trung phục hồi ngành không gian Nga sau thời kỳ khó khăn.

Thách thức

• Thiếu kinh phí, mất hợp đồng quốc tế, và cạnh tranh từ SpaceX đã làm giảm vị thế của Roscosmos.

c. CNSA (China National Space Administration - Trung Quốc)

Hướng đi

• Xây dựng cơ sở hạ tầng: Trạm không gian Thiên Cung, căn cứ Mặt Trăng.
• Khám phá hành tinh: Mặt Trăng, sao Hỏa, và xa hơn (sao Mộc).
• Công nghệ quân sự: Vệ tinh giám sát, chống vệ tinh.

Mục đích

• Cạnh tranh với Mỹ, tăng uy tín quốc gia, phát triển công nghệ cho quân sự và dân sự.

Kinh phí

• Không công khai chính thức, ước tính 8-10 tỷ USD/năm, tăng đều từ ~4 tỷ USD cách đây một thập kỷ.

Thành tựu

• Thiên Cung (2022): Trạm không gian hoàn thiện, thay thế vai trò ISS của Trung Quốc.
• Chang’e Program:
  • Chang’e-4 (2019): Hạ cánh mặt xa Mặt Trăng đầu tiên.
  • Chang’e-5 (2020): Mang mẫu Mặt Trăng về Trái Đất.
• Thiên Vấn-1 (2021): Đưa tàu quỹ đạo, tàu hạ cánh, và xe tự hành lên sao Hỏa.

Dự án hiện tại và tương lai

• Chang’e-6/7/8: Lấy mẫu Mặt Trăng (2025-2028), xây dựng căn cứ robot trên Mặt Trăng.
• ILRS (International Lunar Research Station): Hợp tác với Nga, dự kiến hoàn thành 2035-2040.
• Sao Hỏa: Sứ mệnh lấy mẫu sao Hỏa (dự kiến 2030-2033).

Nhân vật nổi bật

• Zhang Kejian: Giám đốc CNSA, người dẫn dắt tham vọng không gian của Trung Quốc, đặc biệt với Thiên Cung và ILRS.

Lợi thế

• Chính sách tập trung từ chính phủ, nguồn lực dồi dào, và không bị cản trở bởi các lệnh cấm vận.

d. ESA (European Space Agency - Châu Âu)

Hướng đi

• Nghiên cứu khoa học: Sứ mệnh vũ trụ sâu, giám sát khí hậu Trái Đất.
• Hợp tác quốc tế: Làm việc với NASA, ISRO, và các công ty tư nhân.
• Công nghệ tái sử dụng: Phát triển tên lửa Ariane thế hệ mới.

Mục đích

• Thúc đẩy khoa học châu Âu, giám sát môi trường, cạnh tranh toàn cầu mà không phụ thuộc hoàn toàn vào Mỹ.

Kinh phí

• Ngân sách 2023: 7.2 tỷ USD (~6.8 tỷ EUR), từ 22 quốc gia thành viên (Pháp, Đức đóng góp lớn nhất).

Thành tựu

• Rosetta (2014): Hạ cánh tàu Philae lên sao chổi 67P.
• Copernicus: Hệ thống vệ tinh giám sát Trái Đất lớn nhất thế giới.
• Ariane 5: Tên lửa phóng vệ tinh đáng tin cậy (1996-2023).

Dự án hiện tại và tương lai

• Ariane 6: Tên lửa mới thay Ariane 5, phóng thử thành công (2024), chi phí thấp hơn.
• JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer): Khám phá các mặt trăng của sao Mộc (phóng 2023, đến 2031).
• Mars Sample Return: Hợp tác với NASA để mang mẫu sao Hỏa về Trái Đất.

Nhân vật nổi bật

• Josef Aschbacher: Tổng Giám đốc ESA từ 2021, người thúc đẩy Ariane 6 và các sứ mệnh khoa học.

Đặc điểm

• ESA mạnh về hợp tác và khoa học, nhưng không có tham vọng quân sự hay định cư như Mỹ, Trung Quốc.

e. ISRO (Indian Space Research Organisation - Ấn Độ)

Hướng đi

• Công nghệ chi phí thấp: Phát triển tên lửa, vệ tinh giá rẻ.
• Khám phá không gian: Mặt Trăng, sao Hỏa, và sứ mệnh có người.

Mục đích

• Tăng uy tín quốc gia, ứng dụng không gian cho phát triển kinh tế (nông nghiệp, viễn thông).

Kinh phí

• Ngân sách 2023: 1.6 tỷ USD, dự kiến tăng lên ~2-2.5 tỷ USD vào 2025-2026.

Thành tựu

• Mangalyaan (2014): Sứ mệnh sao Hỏa đầu tiên, chi phí chỉ 74 triệu USD.
• Chandrayaan-3 (2023): Hạ cánh thành công xuống cực nam Mặt Trăng.
• PSLV: Tên lửa phóng vệ tinh hiệu quả, phá kỷ lục phóng 104 vệ tinh cùng lúc (2017).

Dự án hiện tại và tương lai

• Gaganyaan: Sứ mệnh đưa người lên quỹ đạo thấp (dự kiến 2025-2026).
• Chandrayaan-4: Lấy mẫu Mặt Trăng (dự kiến 2028).
• Shukrayaan-1: Thám hiểm sao Kim (dự kiến 2028).

Nhân vật nổi bật

• S. Somanath: Chủ tịch ISRO từ 2022, người dẫn dắt Chandrayaan-3 và Gaganyaan.

Lợi thế

• Chi phí thấp, kỹ thuật sáng tạo, và sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính phủ Modi.

2. Công ty tư nhân

a. SpaceX (Mỹ)

- Hướng đi: Tái sử dụng tên lửa, định cư sao Hỏa, internet vệ tinh (Starlink).

- Mục đích: Giảm chi phí không gian, biến con người thành loài đa hành tinh.

- Kinh phí: Tư nhân, ước tính đầu tư ~10-15 tỷ USD từ vốn Elon Musk và các nhà đầu tư (bao gồm Starlink).

- Thành tựu: 

  - Falcon 9 tái sử dụng (>200 lần hạ cánh thành công).

  - Starship bay thử quỹ đạo (IFT-3, 2024).

  - Đưa phi hành gia lên ISS (Crew Dragon, 2020).

- Nhân vật nổi bật: Elon Musk, nhà sáng lập kiêm CEO, người định hình tầm nhìn đa hành tinh.

b. Blue Origin (Mỹ)

- Hướng đi: Du lịch vũ trụ cận quỹ đạo, phát triển tên lửa tái sử dụng.

- Mục đích: Thương mại hóa không gian, xây dựng cơ sở hạ tầng vũ trụ.

- Kinh phí: Tư nhân, ~1-2 tỷ USD/năm từ Jeff Bezos.

- Thành tựu: 

  - New Shepard đưa người lên rìa không gian (2021).

  - Động cơ BE-4 cung cấp cho ULA (United Launch Alliance).

- Nhân vật nổi bật: Jeff Bezos, nhà sáng lập, người thúc đẩy du lịch vũ trụ.

c. Virgin Galactic (Anh/Mỹ)

- Hướng đi: Du lịch vũ trụ cận quỹ đạo.

- Mục đích: Mở rộng trải nghiệm không gian cho khách hàng thương mại.

- Kinh phí: Tư nhân, ~500 triệu USD từ Richard Branson và các nhà đầu tư.

- Thành tựu: Chuyến bay thương mại đầu tiên (2023).

- Nhân vật nổi bật: Richard Branson, nhà sáng lập, người tiên phong trong du lịch vũ trụ.

d. Rocket Lab (Mỹ/New Zealand)

- Hướng đi: Phóng vệ tinh nhỏ, tái sử dụng tên lửa.

- Mục đích: Cung cấp dịch vụ phóng chi phí thấp.

- Kinh phí: Tư nhân, ~1 tỷ USD từ vốn đầu tư.

- Thành tựu: Electron phóng thành công >40 lần, thử nghiệm tái sử dụng tầng đầu.

- Nhân vật nổi bật: Peter Beck, CEO, người dẫn dắt công ty từ startup đến IPO.

3. Cá nhân và tổ chức khác

Cá nhân: 

  - Elon Musk: Ngoài SpaceX, ông còn ảnh hưởng đến tư duy không gian qua các ý tưởng như Hyperloop.

  - Jeff Bezos: Đầu tư cá nhân lớn vào Blue Origin, với tầm nhìn dài hạn về thuộc địa không gian.

Tổ chức phi lợi nhuận: 

  - The Planetary Society: Thúc đẩy khám phá không gian qua giáo dục và dự án như LightSail (tàu chạy bằng năng lượng Mặt Trời). Kinh phí từ quyên góp (~5-10 triệu USD/năm).

Tổng kết lại, đặc điểm chung của các tay chơi trong lĩnh vực chinh phục không gian hiện nay là:

- Đối tượng:

  - Chính phủ: lấy khoa học, uy tín quốc gia, quốc phòng làm nền tảng cơ bản.

  - Công ty tư nhân: hướng tới thương mại hóa (vệ tinh, du lịch), định cư không gian.

- Về kinh phí: Tổng cộng hàng trăm tỷ USD mỗi năm từ cả khu vực công và tư, với Mỹ dẫn đầu (NASA + SpaceX chiếm phần lớn).

- Thành tựu nổi bật: Từ hạ cánh Mặt Trăng, trạm không gian, đến tái sử dụng tên lửa và khám phá sao Hỏa.

- Nhân vật nổi bật: Elon Musk (SpaceX), Bill Nelson (NASA), Zhang Kejian (CNSA) là những người có ảnh hưởng lớn nhất hiện nay.

SpaceX với Raptor 3 và Starship đang dẫn đầu về đổi mới công nghệ, trong khi NASA và CNSA tập trung vào các sứ mệnh dài hạn. Trong tương lai, sự hợp tác công-tư và cạnh tranh quốc tế sẽ tiếp tục định hình cuộc đua không gian.