Việt Nam ở đâu 10 năm nữa (2035)?

Năm 2025 đã trôi qua hơn một nửa, chứng kiến nhiều bước ngoặt của Việt Nam về mặt nội hàm, không phải chỉ hình thức. 

Nền kinh tế tưng bừng với cung tiền lớn, lãi suất thấp, và tín dụng tăng cao cho thấy chính sách tiền tệ mở rộng, kích thích tăng trưởng. Điều này có thể thúc đẩy đầu tư, tiêu dùng, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lạm phát hoặc bong bóng tài sản nếu không được kiểm soát tốt. 

Về chính trị, bộ máy chính quyền cởi mở, nhiệt huyết, và tham vọng, cùng với Nghị quyết 68 (giả định là cải cách hành chính mạnh mẽ, cởi trói cho khu vực tư nhân), cho thấy Việt Nam đang tạo điều kiện thuận lợi cho kinh doanh và đổi mới.

Việt Nam hiện có lợi thế từ dân số trẻ, tầng lớp trung lưu tăng trưởng, và vị trí địa chính trị thuận lợi trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong các diễn đàn kinh tế, chúng ta thường lấy Singapore làm mục tiêu để so sánh và phấn đấu. Singapore gần gũi với Việt Nam, là một trong những nền kinh tế phát triển nhất thế giới, với các đặc điểm nổi bật đều thuộc hàng số má trên các bảng xếp hạng toàn cầu. GDP bình quân đầu người của Singapore khoảng 82.000 USD (2023, theo IMF, điều chỉnh theo PPP). Việt Nam hiện nay khoảng 4.000-5.000 USD (2023, theo World Bank). Để đạt mức Singapore hiện tại, Việt Nam cần tăng GDP bình quân đầu người gấp 16-20 lần. Singapore có cơ sở hạ tầng hiện đại, cảng biển và sân bay hàng đầu thế giới, hệ thống giao thông công cộng hiệu quả. Về thể chế và pháp lý, Singapore nổi tiếng với môi trường kinh doanh minh bạch, pháp quyền mạnh mẽ, ít tham nhũng (xếp hạng 5/180 trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng 2023 của Transparency International). Singapore là trung tâm tài chính, công nghệ, và đổi mới sáng tạo, với các chính sách thu hút nhân tài và đầu tư nước ngoài. Họ có hệ thống giáo dục hàng đầu, lực lượng lao động chất lượng cao, và tỷ lệ biết chữ gần 100%.

Nhìn vào lịch sử hiện đại, một số quốc gia đã đạt được tăng trưởng kinh tế vượt bậc trong thời gian ngắn, thường được gọi là "kỳ tích kinh tế".

Điển hình là Hàn Quốc giai đoạn 1960-1990, từ một quốc gia nghèo sau chiến tranh, Hàn Quốc đạt GDP bình quân đầu người từ 100 USD (1960) lên khoảng 10.000 USD (1990), nhờ cải cách công nghiệp hóa, đầu tư vào giáo dục, và xuất khẩu. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm khoảng 8-10%.

Singapore giai đoạn 1965-1995 là một kỳ tích khác. Từ một quốc gia mới độc lập với GDP bình quân đầu người khoảng 500 USD (1965), Singapore đạt khoảng 20.000 USD vào năm 1995, nhờ chiến lược thu hút FDI, phát triển cảng biển, và xây dựng thể chế minh bạch. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm khoảng 7-8%.

Trung Quốc giai đoạn 1980-2010 là ví dụ không thể bỏ qua. Trung Quốc tăng GDP bình quân đầu người từ 300 USD (1980) lên khoảng 4.500 USD (2010), nhờ cải cách kinh tế, mở cửa, và đầu tư cơ sở hạ tầng. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm khoảng 9-10%.

Những quốc gia này cho thấy tăng trưởng kinh tế nhanh là khả thi, nhưng cần thực thi đồng thời và lâu dài chính sách nhất quán, thể chế mạnh mẽ, đầu tư vào nguồn nhân lực và hội nhập quốc tế. Các quốc gia trên duy trì cải cách dài hạn, tập trung vào công nghiệp hóa, xuất khẩu, và giáo dục. Họ tăng cường tính minh bạch, chống tham nhũng, và pháp quyền là yếu tố cốt lõi. Họ xác định từ đầu, giáo dục và kỹ năng là nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Họ cũng không ngừng thu hút FDI và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Để đạt mức Singapore hiện nay, Việt Nam cần tăng trưởng GDP bình quân đầu người từ khoảng 5.000 USD (2025) lên 82.000 USD. Điều này yêu cầu một sự tiến triển vượt bậc trên nhiều mặt.

Việt Nam phải có tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người duy trì tăng bền vững dài hạn (tương đương GDP tổng thể cũng phải tăng ổn định trong dài hạn, giả định dân số ổn định). Các "kỳ tích kinh tế" như Hàn Quốc hay Trung Quốc đạt 8-10% tăng trưởng GDP bình quân đầu người mỗi năm trong giai đoạn đỉnh cao. Nếu Việt Nam đạt con số tương đương, thì sau 30 năm nữa, chúng ta sẽ có GDP bình quân đầu người ngang Singapore hiện nay.

Singapore có hệ thống pháp lý, cơ sở hạ tầng, và môi trường kinh doanh thuộc hàng top thế giới. Việt Nam, dù có cải cách mạnh mẽ, vẫn cần thời gian để thu hẹp khoảng cách này, đặc biệt trong chống tham nhũng, minh bạch, và chất lượng giáo dục.

Singapore có dân số nhỏ (5,6 triệu người), dễ quản lý và tập trung nguồn lực. Việt Nam với 100 triệu dân, đối mặt với thách thức lớn hơn bội phần trong phân bổ nguồn lực và đảm bảo tăng trưởng đồng đều.

Kịch bản nào là khả thi cho Việt Nam?

Trong 10 năm, nếu vẫn duy trì các điều kiện thuận lợi như nửa đầu 2025 (cung tiền lớn, lãi suất thấp, cải cách hành chính không ngừng, chính quyền tham vọng), Việt Nam có thể đạt được những bước tiến đáng kể.

Nếu duy trì tốc độ tăng trưởng GDP 6-8% mỗi năm (mức cao so với trung bình toàn cầu), GDP bình quân đầu người của Việt Nam có thể đạt khoảng 12.000-15.000 USD vào năm 2035, tương đương mức của Malaysia hoặc Thái Lan hiện nay.

Nghị quyết 68 và sự cởi mở của chính quyền có thể đưa Việt Nam tiến gần hơn đến các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường kinh doanh (hiện Việt Nam xếp hạng 70/190 trong Doing Business Index của World Bank). Tuy nhiên, để đạt mức minh bạch và pháp quyền như Singapore cần nhiều thập kỷ.

Đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng (cảng biển, đường cao tốc, công nghệ) có thể giúp Việt Nam trở thành trung tâm logistics khu vực, nhưng khó sánh ngang với cảng Singapore trong 10 năm.

Đẩy mạnh giáo dục và đào tạo kỹ năng có thể nâng cao chất lượng lao động, nhưng để đạt trình độ Singapore cần cải cách giáo dục sâu rộng và dài hạn.

Tất nhiên, những thách thức mà chúng ta phải đối mặt cũng không nhỏ. 

Chính sách tiền tệ mở rộng (cung tiền lớn, lãi suất thấp) có thể dẫn đến lạm phát, nợ xấu, hoặc bong bóng tài sản nếu không được quản lý tốt.

Về thể chế, dù có cải cách, tham nhũng vẫn là thách thức lớn (Việt Nam xếp hạng 77/180 trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng 2023). Singapore gần như không có tham nhũng, là yếu tố then chốt cho thành công của họ.

Các nước như Indonesia, Philippines, và Ấn Độ cũng đang cải cách và thu hút FDI, tạo áp lực cạnh tranh cho Việt Nam.

Hơn nữa, tăng trưởng nhanh có thể gia tăng bất bình đẳng, làm chậm tiến trình phát triển toàn diện.

Việt Nam khó có thể đạt trình độ phát triển tương đương Singapore hiện nay trong 10 năm tới (2035), do khoảng cách quá lớn về GDP bình quân đầu người, thể chế, cơ sở hạ tầng, và nguồn nhân lực. Tuy nhiên, với các chính sách đúng đắn và cải cách mạnh mẽ như hiện tại, Việt Nam có thể đạt mức phát triển tương đương các nước trung bình cao như Malaysia hoặc Thái Lan hiện nay. Để tiến gần hơn đến Singapore, Việt Nam cần duy trì cải cách liên tục trong 20-30 năm, tập trung vào giáo dục, thể chế minh bạch, và hội nhập quốc tế.

1. Cải cách hành chính

Cải cách hành chính là nền tảng để tạo môi trường kinh doanh minh bạch, hiệu quả, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nghị quyết 68 và chính quyền 3 cấp cho thấy Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách thể chế.

Hiện tại, Việt Nam đang có bộ máy chính quyền cởi mở, táo bạo, và tham vọng nhất kể từ khi thống nhất (30/4/1975). Nghị quyết 68 bao gồm các biện pháp như đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, và tăng cường số hóa dịch vụ công. Hiện tại, Việt Nam xếp hạng 70/190 trong Doing Business Index (World Bank, 2020, trước khi chỉ số này bị tạm dừng), với những cải tiến đáng kể trong các lĩnh vực như nộp thuế và đăng ký kinh doanh. Chúng ta giảm thời gian nộp thuế (từ 537 giờ/năm năm 2016 xuống 384 giờ/năm năm 2020, theo Doing Business) và phát triển cổng dịch vụ công quốc gia. Tuy nhiên, tham nhũng và quan liêu vẫn là thách thức (xếp hạng 77/180 trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng 2023 của Transparency International). Việt Nam cần cải thiện đáng kể trong các lĩnh vực như thực thi hợp đồng (hạng 68/190, Doing Business 2020) và giải quyết phá sản doanh nghiệp (hạng 122/190). Với chính quyền nhiệt huyết, Việt Nam có thể đẩy mạnh số hóa (ví dụ: cổng dịch vụ công quốc gia), giảm thời gian xử lý thủ tục, và tăng cường minh bạch. Nếu Việt Nam đẩy mạnh số hóa (ví dụ: 100% dịch vụ công trực tuyến mức độ 4), giảm thời gian xử lý thủ tục xuống dưới 100 giờ/năm, và thành lập cơ quan chống tham nhũng độc lập, thứ hạng môi trường kinh doanh có thể cải thiện lên top 30-40 thế giới (tương đương Malaysia hoặc Thái Lan hiện nay). Các chính sách như giảm thuế doanh nghiệp hoặc hỗ trợ khởi nghiệp có thể kích thích khu vực tư nhân, tương tự cách Singapore xây dựng môi trường kinh doanh hàng đầu.

Singapore đạt được môi trường kinh doanh gần như hoàn hảo nhờ hệ thống pháp lý minh bạch (luật pháp rõ ràng, thực thi nghiêm minh, và ít tham nhũng), số hóa sớm (dịch vụ công trực tuyến từ những năm 1980, giảm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp), chính sách thân thiện với doanh nghiệp (thuế suất thấp -thuế doanh nghiệp 17%, thủ tục đăng ký kinh doanh chỉ mất 1-2 ngày). Singapore mất khoảng 20-30 năm để xây dựng thể chế này từ khi độc lập (1965).

Hàn Quốc cải cách quan liêu bằng cách trao quyền cho các cơ quan như Bộ Kế hoạch Kinh tế, tập trung vào công nghiệp hóa và xuất khẩu. Chống tham nhũng được thực hiện qua các chính sách mạnh tay dưới thời Park Chung-hee, dù vẫn có một số hạn chế.

Gruzia giai đoạn 2003 - 2012 là một ví dụ thành công về cải cách hành chính nhanh chóng. Sau Cách mạng Hoa hồng (2003), Gruzia cải tổ hệ thống công quyền, giảm tham nhũng, và đơn giản hóa thủ tục, đưa nước này từ hạng 112 lên hạng 8 trong Doing Business Index chỉ trong vài năm.

Việt Nam có thể cải thiện đáng kể thứ hạng môi trường kinh doanh, đạt mức tương đương các nước như Thái Lan (hạng 21/190, 2020). Các biện pháp như giảm thời gian cấp phép, tăng cường giám sát chống tham nhũng, và ứng dụng công nghệ AI trong quản lý công có thể đẩy nhanh tiến trình.

Dù có cải cách, tham nhũng vẫn là rào cản lớn. Để đạt mức minh bạch như Singapore (hạng 5/180), Việt Nam cần các cơ quan độc lập giám sát và thực thi pháp luật nghiêm minh. Cải cách hành chính cần đồng bộ từ trung ương đến địa phương, nhưng năng lực thực thi ở cấp địa phương thường không đồng đều. Đây là một thách thức to lớn. 

Singapore mất hàng thập kỷ để xây dựng thể chế minh bạch. Việt Nam khó đạt được mức tương tự trong 10 năm. Trước mắt, những gì chúng ta cần làm là tiếp tục đẩy mạnh số hóa dịch vụ công, học hỏi Singapore (ví dụ: hệ thống e-Government), thành lập cơ quan độc lập chống tham nhũng, tương tự Ủy ban Điều tra Tham nhũng (CPIB) của Singapore, tăng cường đào tạo công chức, giảm quan liêu, và khuyến khích tư duy đổi mới. Chính Phủ cũng cần tăng cường cơ chế giám sát cấp tỉnh để đảm bảo cải cách đồng bộ, tránh tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”. Đầu tư vào số hóa và đào tạo công chức đòi hỏi ngân sách lớn, trong khi Việt Nam vẫn ưu tiên cơ sở hạ tầng và giáo dục. Cải cách có thể gặp phản đối từ các nhóm lợi ích trong bộ máy nhà nước.

2. Giáo dục

Giáo dục là yếu tố cốt lõi để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng nhu cầu của một nền kinh tế hiện đại và hội nhập.

Việt Nam có hệ thống giáo dục phổ thông mạnh trong khu vực, với học sinh đạt điểm PISA cao (xếp hạng 15/79 trong PISA 2018, vượt nhiều nước phát triển). Tuy nhiên, giáo dục đại học và dạy nghề còn hạn chế, thiếu liên kết với nhu cầu thị trường. Tỷ lệ lao động có kỹ năng cao (đại học và trên đại học) chỉ khoảng 12% (2023), so với 60% ở Singapore.

Các ngành công nghệ cao (AI, chip bán dẫn) đòi hỏi lực lượng lao động chuyên sâu, nhưng hiện chỉ 1% lao động Việt Nam làm việc trong các ngành này, so với 15% ở Singapore.

Với chính quyền cởi mở và tham vọng, Việt Nam có thể đầu tư mạnh vào giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học), dạy nghề, và hợp tác quốc tế để nâng cấp chương trình đào tạo. Các chính sách như miễn học phí đại học hoặc học bổng cho ngành công nghệ cao có thể thu hút nhân tài.

Singapore đầu tư mạnh vào giáo dục từ sớm, với ngân sách giáo dục chiếm 20% chi tiêu công (so với khoảng 15% ở Việt Nam). Hệ thống giáo dục của Singapore tập trung vào STEM, kỹ năng thực tiễn, và liên kết chặt chẽ với nhu cầu doanh nghiệp. Họ có chính sách thu hút nhân tài toàn cầu. Singapore cấp học bổng cho sinh viên quốc tế và giữ họ lại làm việc sau tốt nghiệp. Singapore có hệ thống giáo dục hàng đầu, với 2 trường top 20 thế giới (NUS, NTU). Giáo dục STEM được ưu tiên, với 30% ngân sách giáo dục dành cho nghiên cứu và phát triển (R&D).

Hàn Quốc biến giáo dục thành động lực tăng trưởng trong giai đoạn 1960-1990, với tỷ lệ nhập học đại học tăng từ 5% (1960) lên 50% (1990). Chính phủ đầu tư vào các trường kỹ thuật và hợp tác với doanh nghiệp để đào tạo lao động chất lượng cao.

Phần Lan cải cách giáo dục từ những năm 1970, tập trung vào bình đẳng, đào tạo giáo viên chất lượng cao, và chương trình học sáng tạo. Kết quả là Phần Lan có hệ thống giáo dục hàng đầu thế giới.

Nếu Việt Nam đầu tư mạnh vào giáo dục STEM, dạy nghề, và hợp tác với các trường đại học quốc tế (như Fulbright University Vietnam), chất lượng nguồn nhân lực có thể cải thiện đáng kể trong 10 năm. Đưa tỷ lệ lao động có kỹ năng cao lên 20-25% là khả thi, nhưng vẫn cách xa mức 60% của Singapore.

Nhiều trường đại học Việt Nam chưa đạt chuẩn quốc tế, thiếu nghiên cứu và đổi mới. Đại học Việt Nam thiếu liên kết với thị trường. Chương trình đào tạo thường không đáp ứng nhu cầu của các ngành công nghệ cao như AI, chip bán dẫn, hay năng lượng tái tạo. Hơn nữa, Việt Nam có nguy cơ mất nhân tài do mức lương và cơ hội thấp hơn so với các nước phát triển. Nhiều sinh viên giỏi ra nước ngoài học tập và không trở về.

Chính sách khả thi với Việt Nam là:

• Tăng ngân sách giáo dục lên 20% chi tiêu công, tập trung vào STEM và dạy nghề.
• Hợp tác với các tập đoàn công nghệ (như Samsung, Intel...) để xây dựng chương trình đào tạo theo nhu cầu thị trường.
• Thu hút nhân tài bằng học bổng và chính sách giữ chân người lao động chất lượng cao.

3. Thu hút FDI

FDI là động lực quan trọng để Việt Nam nâng cấp công nghệ, tạo việc làm, và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.

Việt Nam là điểm đến hấp dẫn cho FDI, với 36,6 tỷ USD vốn FDI đăng ký năm 2023 (theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư). Các ngành thu hút FDI bao gồm sản xuất, điện tử, và năng lượng tái tạo. Lãi suất thấp và cung tiền lớn có thể tiếp tục kích thích đầu tư. Việt Nam được hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc. Với chính sách cởi mở, Việt Nam có thể cải thiện môi trường đầu tư, thu hút các ngành công nghệ cao (AI, chip bán dẫn) và năng lượng xanh. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP và RCEP tăng cường sức hút của Việt Nam.

Singapore thu hút FDI nhờ môi trường kinh doanh minh bạch, thuế thấp, và cơ sở hạ tầng hiện đại. Năm 2023, Singapore thu hút khoảng 140 tỷ USD FDI, chủ yếu vào tài chính, công nghệ, và logistics. Singapore cung cấp ưu đãi thuế cho các ngành chiến lược và hỗ trợ doanh nghiệp nước ngoài tiếp cận thị trường ASEAN. Việt Nam có lợi thế lao động giá rẻ và vị trí địa lý, nhưng thua kém Singapore về cơ sở hạ tầng và thể chế.

Trung Quốc thu hút FDI bằng cách mở các đặc khu kinh tế (như Thâm Quyến), cung cấp đất đai giá rẻ, lao động dồi dào, và ưu đãi thuế. FDI giúp Trung Quốc chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp.

Malaysia thu hút FDI vào điện tử và sản xuất từ những năm 1980, nhờ các khu công nghiệp hiện đại và chính sách ưu đãi thuế.

Tương tự, với lãi suất thấp, cung tiền lớn, và cải cách hành chính, Việt Nam có thể thu hút thêm 50-60 tỷ USD FDI mỗi năm đến 2035, đặc biệt trong các ngành công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Các khu công nghiệp công nghệ cao (như ở Bắc Giang, Hải Phòng) có thể cạnh tranh với Malaysia hoặc Thái Lan.

Tuy nhiên, chúng ta cũng đang gặp những thách thức không nhỏ từ cạnh tranh trong khu vực. Indonesia, Ấn Độ, và Philippines cũng đang cạnh tranh thu hút FDI trong các ngành tương tự. Dù cải thiện, cơ sở hạ tầng của Việt Nam (cảng biển, điện lưới) vẫn chưa sánh được với Singapore. FDI công nghệ cao yêu cầu lao động có kỹ năng, nhưng Việt Nam vẫn thiếu nhân lực chất lượng cao. 

Khu vực FDI của Việt Nam đóng góp 70,7% kim ngạch xuất khẩu (2021-2023), nhưng phần lớn là gia công, giá trị gia tăng thấp. Singapore tập trung vào các ngành công nghệ cao, tạo giá trị gia tăng lớn hơn.

FDI có thể đóng góp 25-30% GDP vào năm 2035 (hiện khoảng 20%), nhưng tác động lan tỏa công nghệ còn hạn chế do liên kết yếu với doanh nghiệp nội địa.

Việt Nam có thể tăng tốc phát triển các đặc khu kinh tế tập trung vào công nghệ cao, với ưu đãi thuế và thủ tục đơn giản; đầu tư vào cơ sở hạ tầng logistics (cảng nước sâu như Cái Mép - Thị Vải, đường cao tốc) để cạnh tranh với Singapore; hợp tác với các tập đoàn công nghệ để chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực.

a) Chính sách đặc khu kinh tế

Đặc khu kinh tế (SEZ) là các khu vực được hưởng ưu đãi đặc biệt về thuế, đất đai, và thủ tục hành chính để thu hút đầu tư, thúc đẩy công nghiệp hóa và chuyển giao công nghệ. Với bối cảnh cải cách hành chính mạnh mẽ và chính quyền tham vọng, Việt Nam có tiềm năng phát triển các đặc khu kinh tế để thu hút FDI và thúc đẩy tăng trưởng.

Việt Nam đã có các khu công nghiệp (KCN) và khu chế xuất (KCX) thành công, như KCN Bắc Giang, Hải Phòng, và Bình Dương, đóng góp 70,7% kim ngạch xuất khẩu (2021-2023). Tuy nhiên, các khu này chủ yếu tập trung vào gia công (điện tử, dệt may), giá trị gia tăng thấp.

Chính sách đặc khu kinh tế từng được đề xuất (như Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc), nhưng gặp khó khăn về pháp lý, quy hoạch, và phản ứng xã hội (lo ngại về an ninh và lợi ích quốc gia). Nghị quyết 68 có thể tái khởi động các đặc khu với cách tiếp cận hiện đại hơn.

Singapore hoạt động như một "đặc khu kinh tế toàn quốc", với thuế doanh nghiệp 17%, thủ tục hành chính nhanh gọn (đăng ký kinh doanh mất 1-2 ngày), và cơ sở hạ tầng hàng đầu (cảng biển, sân bay). Các khu như Jurong Island (hóa chất, năng lượng) và One-North (công nghệ, khởi nghiệp) là ví dụ điển hình của đặc khu thành công. Singapore thu hút 140 tỷ USD FDI năm 2023, chủ yếu vào tài chính, công nghệ, và logistics, nhờ môi trường pháp lý minh bạch và ưu đãi thuế cho các ngành chiến lược. 

Thâm Quyến (Trung Quốc) chuyển từ làng chài nghèo thành trung tâm công nghệ nhờ đặc khu kinh tế, với ưu đãi thuế (miễn thuế 2 năm, giảm 50% trong 3 năm tiếp theo), đất đai giá rẻ, và tự do hóa thương mại. FDI vào Thâm Quyến đạt 4 tỷ USD/năm vào những năm 1990, đóng góp 20% GDP của khu vực.

Penang (Malaysia) trở thành “Thung lũng Silicon của Đông Nam Á” nhờ đặc khu tập trung vào điện tử, thu hút các tập đoàn như Intel, HP. Chính sách miễn thuế 5-10 năm và cơ sở hạ tầng hiện đại giúp Penang đóng góp 40% xuất khẩu điện tử của Malaysia.

Bangalore phát triển đặc khu công nghệ thông tin (IT) với các khu như Electronics City, thu hút FDI từ Microsoft, Google. Chính sách ưu đãi thuế và hợp tác công-tư là yếu tố then chốt.

Trong 10 năm tới, Việt Nam có thể phát triển 3-5 đặc khu kinh tế tập trung vào công nghệ cao (AI, chip bán dẫn) và năng lượng tái tạo, thu hút 10-15 tỷ USD FDI mỗi năm cho các đặc khu này. Các đặc khu như Vân Đồn (logistics, công nghệ), Bắc Vân Phong (năng lượng xanh), hoặc Phú Quốc (du lịch, fintech) có thể trở thành động lực tăng trưởng, đóng góp 15-20% GDP quốc gia. FDI vào đặc khu cần liên kết với doanh nghiệp nội địa để tăng giá trị gia tăng, tránh phụ thuộc vào gia công.

Cụ thể như sau:

1. Xây dựng khung pháp lý minh bạch:

   • Ban hành luật đặc khu kinh tế, đảm bảo ưu đãi thuế (ví dụ, miễn thuế 5 năm, giảm 50% trong 5 năm tiếp theo) và thủ tục hành chính đơn giản (ví dụ, đăng ký kinh doanh dưới 3 ngày).

   • Thành lập cơ quan quản lý đặc khu độc lập, báo cáo trực tiếp Thủ tướng, để giảm tham nhũng và tăng hiệu quả.

2. Đầu tư cơ sở hạ tầng:

   • Nâng cấp cảng nước sâu (Cái Mép - Thị Vải) để xử lý 10 triệu TEU/năm vào 2035 (so với 7 triệu TEU hiện nay).

   • Xây dựng lưới điện thông minh và năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) để đảm bảo nguồn cung ổn định.

   • Phát triển hạ tầng số (5G, trung tâm dữ liệu) để hỗ trợ các ngành công nghệ cao.

3. Ưu tiên ngành chiến lược:

   • Công nghệ cao: AI, chip bán dẫn, phần mềm (học hỏi Bangalore, Ấn Độ).

   • Năng lượng xanh: Sản xuất pin mặt trời, turbine gió (học hỏi Thâm Quyến, Trung Quốc).

   • Logistics: Phát triển Vân Đồn thành trung tâm logistics khu vực, cạnh tranh với Singapore.

4. Hợp tác công-tư:

   • Hợp tác với các tập đoàn như Intel, Samsung, TSMC để xây dựng nhà máy sản xuất chip và trung tâm R&D.

   • Khuyến khích doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi cung ứng của các dự án FDI.

Hy vọng, chúng ta có thể đạt FDI cho đặc khu 10-15 tỷ USD/năm vào 2035, giá trị gia tăng từ đặc khu chiếm 15-20% GDP quốc gia, tạo ra 500.000 việc làm chất lượng cao trong các ngành chiến lược.

b) Đào tạo AI

Đào tạo nhân lực AI là yếu tố then chốt để Việt Nam tham gia vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt khi các ngành công nghệ cao đang trở thành động lực tăng trưởng toàn cầu.

Việt Nam có khoảng 10.000 kỹ sư AI (ước tính 2023), chiếm 1% lực lượng lao động công nghệ, so với 15% ở Singapore. Các trường như Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Công nghệ (ĐHQG Hà Nội) có chương trình AI, nhưng quy mô nhỏ và thiếu liên kết với doanh nghiệp. Chính phủ đã ban hành Chiến lược Quốc gia về AI đến 2030, với mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư AI và đưa Việt Nam vào top 4 ASEAN về nghiên cứu AI. Các tập đoàn như FPT, Viettel đang đầu tư vào trung tâm R&D AI. Với chính quyền cởi mở và tín dụng tăng cao, Việt Nam có thể huy động vốn cho các chương trình đào tạo AI và hợp tác quốc tế.

Lại so sánh tiếp, Singapore có lực lượng lao động AI hàng đầu, với 20% sinh viên đại học học các ngành liên quan đến AI (NUS, NTU). Chính phủ đầu tư 1 tỷ SGD (750 triệu USD) vào AI từ 2019-2024, bao gồm học bổng và trung tâm nghiên cứu. Singapore thu hút nhân tài AI toàn cầu qua chính sách nhập cư linh hoạt và hợp tác với các tập đoàn như Google, Microsoft... Việt Nam có lợi thế về dân số trẻ và chi phí đào tạo thấp, nhưng thiếu giảng viên chất lượng cao và cơ sở vật chất nghiên cứu.

Hàn Quốc đầu tư mạnh vào AI từ những năm 2000, với các trường như KAIST và trung tâm nghiên cứu của Samsung. Chính phủ hỗ trợ học bổng và hợp tác với doanh nghiệp, đưa Hàn Quốc thành trung tâm AI khu vực.

Bangalore đào tạo hàng chục ngàn kỹ sư AI nhờ hợp tác công-tư (Infosys, Wipro) và các chương trình đào tạo trực tuyến (Coursera, Udemy). Ấn Độ hiện có 150.000 kỹ sư AI, chiếm 10% lực lượng lao động công nghệ.

Trong 10 năm (2035), với đầu tư mạnh (5% ngân sách giáo dục cho AI) và hợp tác với doanh nghiệp, Việt Nam có thể đào tạo 50.000-100.000 kỹ sư AI, chiếm 5-7% lực lượng lao động công nghệ. Điều này giúp Việt Nam cạnh tranh với Thái Lan hoặc Malaysia, nhưng vẫn cách xa Singapore (20% lao động công nghệ làm việc trong AI). Các đặc khu kinh tế (như Vân Đồn) có thể trở thành trung tâm R&D AI, thu hút FDI từ các tập đoàn như NVIDIA, Google. 

Thách thức lớn với giáo dục và đào tạo AI là Việt Nam thiếu chuyên gia AI trình độ cao để giảng dạy và nghiên cứu. Trung tâm nghiên cứu AI cần siêu máy tính và hạ tầng dữ liệu, nhưng Việt Nam hiện chỉ có vài trung tâm nhỏ. Kỹ sư AI Việt Nam có xu hướng làm việc cho các công ty nước ngoài hoặc ra nước ngoài, do mức lương trong nước thấp (trung bình 2.000 USD/tháng so với 10.000 USD/tháng ở Singapore).

Một số chiếc lược đề xuất để giải quyết vấn đề này:

1. Cải cách chương trình đào tạo:

   • Phát triển chương trình AI tại 10 trường đại học lớn (ĐHQG Hà Nội, ĐHQG TP.HCM, Bách Khoa Hà Nội, FPT University), tập trung vào machine learning, deep learning, và xử lý dữ liệu lớn.

   • Tích hợp AI vào giáo dục phổ thông (lớp 10-12) qua các môn lập trình cơ bản.

2. Hợp tác công-tư:

   • Hợp tác với NVIDIA, Google, Microsoft để xây dựng trung tâm đào tạo AI và cung cấp tài nguyên (GPU, dữ liệu).

   • Mô hình FPT Software: Doanh nghiệp tài trợ học bổng và thực tập cho sinh viên AI.

3. Thu hút nhân tài:

   • Cung cấp học bổng toàn phần cho 5.000 sinh viên AI mỗi năm, với cam kết làm việc tại Việt Nam 5 năm sau tốt nghiệp.

   • Hợp tác với các trường quốc tế (NUS, Stanford) để trao đổi giảng viên và sinh viên.

4. Đầu tư cơ sở vật chất:

   • Xây dựng 3 trung tâm R&D AI tại Vân Đồn, Bắc Vân Phong, và TP.HCM, với siêu máy tính và trung tâm dữ liệu.

   • Phát triển nền tảng dữ liệu mở (open data) để hỗ trợ nghiên cứu AI.

5. Khuyến khích khởi nghiệp AI:

   • Thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm 100 triệu USD cho các startup AI.

   • Miễn thuế 5 năm cho các công ty AI tại đặc khu kinh tế.

Như vậy, Việt Nam có thể đạt số kỹ sư AI: 50.000-100.000 vào 2035, số trung tâm R&D AI: 3-5 trung tâm hoạt động hiệu quả, số startup AI: 100 startup, đóng góp 1 tỷ USD giá trị kinh tế.