Não bộ không xử lý thông tin: góc nhìn mới làm thay đổi cách ta hiểu về trí tuệ

Dù có cố gắng đến đâu, các nhà khoa học não bộ và nhà tâm lý học nhận thức cũng sẽ không bao giờ tìm thấy một bản sao của Giao hưởng số 5 của Beethoven trong não – hay các bản sao của từ ngữ, hình ảnh, quy tắc ngữ pháp hay bất kỳ loại kích thích môi trường nào khác. Não bộ con người đương nhiên không thực sự trống rỗng. Nhưng nó không chứa hầu hết những thứ mà mọi người nghĩ là có – thậm chí không phải những thứ đơn giản như 'ký ức'.

Suy nghĩ sai lầm của chúng ta về não bộ có nguồn gốc lịch sử sâu xa, nhưng sự phát minh ra máy tính vào những năm 1940 đã khiến chúng ta đặc biệt bối rối. Trong hơn nửa thế kỷ nay, các nhà tâm lý học, nhà ngôn ngữ học, nhà thần kinh học và các chuyên gia khác về hành vi con người đã khẳng định rằng não bộ con người hoạt động giống như một chiếc máy tính.

Để thấy ý tưởng này trống rỗng đến mức nào, hãy xem xét não bộ của trẻ sơ sinh. Nhờ tiến hóa, trẻ sơ sinh con người, giống như những con non của tất cả các loài thú có vú khác, bước vào thế giới đã được chuẩn bị để tương tác hiệu quả với nó. Thị giác của trẻ sơ sinh bị mờ, nhưng chúng đặc biệt chú ý đến khuôn mặt, và nhanh chóng có thể nhận diện khuôn mặt của mẹ mình. Chúng thích âm thanh của giọng nói hơn âm thanh không phải lời nói, và có thể phân biệt một âm thanh lời nói cơ bản với âm thanh khác. Không nghi ngờ gì nữa, chúng ta được xây dựng để tạo ra các kết nối xã hội.

Một trẻ sơ sinh khỏe mạnh cũng được trang bị hơn một tá phản xạ – những phản ứng sẵn có đối với một số kích thích quan trọng cho sự sống còn của nó. Nó quay đầu theo hướng của thứ gì đó chạm vào má và sau đó bú bất cứ thứ gì vào miệng. Nó nín thở khi bị ngâm trong nước. Nó nắm chặt những thứ được đặt vào tay đến mức có thể gần như tự nâng đỡ trọng lượng của chính mình. Có lẽ quan trọng nhất, trẻ sơ sinh được trang bị các cơ chế học tập mạnh mẽ cho phép chúng thay đổi nhanh chóng để tương tác ngày càng hiệu quả hơn với thế giới của mình, ngay cả khi thế giới đó không giống như thế giới mà tổ tiên xa xôi của chúng từng đối mặt.

Các giác quan, phản xạ và cơ chế học tập – đây là những gì chúng ta bắt đầu với, và đó là khá nhiều, khi bạn nghĩ về nó. Nếu chúng ta thiếu bất kỳ khả năng nào trong số này khi sinh ra, chúng ta có lẽ sẽ gặp khó khăn trong việc sống sót.

Nhưng đây là những gì chúng ta không sinh ra với: thông tin, dữ liệu, quy tắc, phần mềm, kiến thức, từ điển, biểu diễn, thuật toán, chương trình, mô hình, ký ức, hình ảnh, bộ xử lý, chương trình con, bộ mã hóa, bộ giải mã, biểu tượng, hoặc bộ đệm – những yếu tố thiết kế cho phép máy tính kỹ thuật số hành xử một cách khá thông minh. Không chỉ chúng ta không sinh ra với những thứ như vậy, chúng ta cũng không phát triển chúng – bao giờ cũng vậy.

Chúng ta không lưu trữ từ ngữ hay các quy tắc chỉ cho chúng ta cách thao tác chúng. Chúng ta không tạo ra biểu diễn của các kích thích thị giác, lưu trữ chúng trong bộ đệm bộ nhớ ngắn hạn, và sau đó chuyển biểu diễn đó vào thiết bị bộ nhớ dài hạn. Chúng ta không truy xuất thông tin hay hình ảnh hay từ ngữ từ các thanh ghi bộ nhớ. Máy tính làm tất cả những việc này, nhưng sinh vật thì không.

Máy tính, theo nghĩa đen, xử lý thông tin – số, chữ cái, từ ngữ, công thức, hình ảnh. Thông tin trước tiên phải được mã hóa thành định dạng mà máy tính có thể sử dụng, nghĩa là các mẫu của một và không ('bit') được tổ chức thành các khối nhỏ ('byte'). Trên máy tính của tôi, mỗi byte chứa 8 bit, và một mẫu nhất định của những bit đó đại diện cho chữ d, một mẫu khác cho chữ o, và một mẫu khác cho chữ g. Kề bên nhau, ba byte đó tạo thành từ dog. Một hình ảnh đơn lẻ – ví dụ, bức ảnh con mèo Henry của tôi trên màn hình desktop – được biểu diễn bởi một mẫu rất cụ thể của một triệu byte như vậy ('một megabyte'), được bao quanh bởi một số ký tự đặc biệt chỉ cho máy tính biết mong đợi một hình ảnh, không phải một từ.

Máy tính, theo nghĩa đen, di chuyển các mẫu này từ nơi này sang nơi khác trong các khu vực lưu trữ vật lý khác nhau được khắc vào các linh kiện điện tử. Đôi khi chúng cũng sao chép các mẫu, và đôi khi chúng biến đổi chúng theo nhiều cách – ví dụ, khi chúng ta sửa lỗi trong bản thảo hoặc chỉnh sửa một bức ảnh. Các quy tắc mà máy tính tuân theo để di chuyển, sao chép và thực hiện trên các mảng dữ liệu này cũng được lưu trữ bên trong máy tính. Cùng nhau, một tập hợp các quy tắc được gọi là 'chương trình' hoặc 'thuật toán'. Một nhóm các thuật toán làm việc cùng nhau để giúp chúng ta làm điều gì đó (như mua cổ phiếu hoặc tìm một buổi hẹn trực tuyến) được gọi là 'ứng dụng' – những gì hầu hết mọi người giờ đây gọi là 'app'.

Xin thứ lỗi vì phần giới thiệu về máy tính này, nhưng tôi cần rõ ràng: máy tính thực sự hoạt động trên các biểu diễn biểu tượng của thế giới. Chúng thực sự lưu trữ và truy xuất. Chúng thực sự xử lý. Chúng thực sự có bộ nhớ vật lý. Chúng thực sự được hướng dẫn trong mọi thứ chúng làm, không ngoại lệ, bởi các thuật toán.

Con người, mặt khác, thì không – chưa bao giờ, và sẽ không bao giờ. Với thực tế này, tại sao rất nhiều nhà khoa học lại nói về cuộc sống tinh thần của chúng ta như thể chúng ta là máy tính?

 

Trong cuốn sách In Our Own Image (2015) của mình, chuyên gia trí tuệ nhân tạo George Zarkadakis mô tả sáu ẩn dụ khác nhau mà con người đã sử dụng trong hơn 2.000 năm qua để cố gắng giải thích trí thông minh con người.

Trong ẩn dụ đầu tiên, cuối cùng được lưu giữ trong Kinh Thánh, con người được hình thành từ đất sét hoặc bụi đất, sau đó được một vị thần thông minh thổi hồn vào đó. Linh hồn ấy 'giải thích' trí thông minh của chúng ta – ít nhất là về mặt ngữ pháp.

Sự phát minh ra kỹ thuật thủy lực vào thế kỷ 3 TCN đã dẫn đến sự phổ biến của mô hình thủy lực về trí thông minh con người, ý tưởng rằng dòng chảy của các chất lỏng khác nhau trong cơ thể – các 'dịch thể' – giải thích cho cả chức năng thể chất và tinh thần của chúng ta. Ẩn dụ thủy lực tồn tại hơn 1.600 năm, đồng thời cản trở thực hành y học suốt thời gian đó.

Đến những năm 1500, các automata được cung cấp năng lượng bởi lò xo và bánh răng đã được chế tạo, cuối cùng truyền cảm hứng cho các nhà tư tưởng hàng đầu. Mỗi ẩn dụ phản ánh tư tưởng tiên tiến nhất của thời đại đã sinh ra nó. Có thể dự đoán được, chỉ vài năm sau khi công nghệ máy tính ra đời vào những năm 1940, não bộ được cho là hoạt động giống như một chiếc máy tính, với vai trò phần cứng vật lý do chính não bộ đảm nhận và suy nghĩ của chúng ta đóng vai trò như phần mềm. Sự kiện mang tính bước ngoặt khởi xướng những gì nay được gọi rộng rãi là 'khoa học nhận thức' là việc xuất bản cuốn Language and Communication (1951) của nhà tâm lý học George Miller. Miller đề xuất rằng thế giới tinh thần có thể được nghiên cứu một cách nghiêm ngặt bằng cách sử dụng các khái niệm từ lý thuyết thông tin, tính toán và ngôn ngữ học.

Loại tư duy này được đưa đến biểu hiện cuối cùng trong cuốn sách ngắn The Computer and the Brain (1958), trong đó nhà toán học John von Neumann tuyên bố một cách thẳng thừng rằng chức năng của hệ thần kinh con người là 'prima facie digital'. Mặc dù ông thừa nhận rằng thực tế ít được biết về vai trò mà não bộ đóng trong lý luận và trí nhớ con người, ông đã vẽ ra song song này đến song song khác giữa các thành phần của các máy tính đương thời và các thành phần của não bộ con người.

Được thúc đẩy bởi những tiến bộ tiếp theo trong cả công nghệ máy tính và nghiên cứu não bộ, một nỗ lực đa ngành đầy tham vọng để hiểu trí thông minh con người dần dần phát triển, được căn cứ vững chắc trên ý tưởng rằng con người, giống như máy tính, là những bộ xử lý thông tin. Nỗ lực này nay liên quan đến hàng nghìn nhà nghiên cứu, tiêu tốn hàng tỷ đô la tài trợ, và đã tạo ra một khối lượng tài liệu khổng lồ bao gồm cả các bài báo và sách kỹ thuật lẫn phổ thông. Cuốn sách How to Create a Mind: TheSecret of Human Thought Revealed (2013) của Ray Kurzweil là một ví dụ điển hình cho quan điểm này, suy đoán về các 'thuật toán' của não bộ, cách não bộ 'xử lý dữ liệu', và thậm chí cách nó bề ngoài giống như các mạch tích hợp trong cấu trúc của mình.

Ẩn dụ xử lý thông tin (IP) về trí thông minh con người nay thống trị tư duy con người, cả trên đường phố lẫn trong khoa học. Không có hình thức diễn ngôn nào về hành vi thông minh của con người mà không sử dụng ẩn dụ này, giống như trong một số thời đại và văn hóa nhất định, không hình thức diễn ngôn nào về hành vi thông minh của con người có thể tiến hành mà không đề cập đến linh hồn hoặc thần linh. Tính hợp lệ của ẩn dụ IP trong thế giới ngày nay thường được giả định mà không có bất kỳ câu hỏi nào.

Nhưng ẩn dụ IP, sau cùng, chỉ là một ẩn dụ khác – một câu chuyện chúng ta kể để làm rõ ràng điều gì đó mà chúng ta thực sự không hiểu. Và giống như tất cả các ẩn dụ trước đó, nó chắc chắn sẽ bị loại bỏ vào một lúc nào đó – hoặc bị thay thế bởi một ẩn dụ khác, hoặc, cuối cùng, bị thay thế bởi kiến thức thực sự.

Chỉ hơn một năm trước, trong chuyến thăm một trong những viện nghiên cứu danh tiếng nhất thế giới, tôi đã thách thức các nhà nghiên cứu ở đó giải thích hành vi thông minh của con người mà không đề cập đến bất kỳ khía cạnh nào của ẩn dụ IP. Họ không thể làm được, và khi tôi lịch sự nêu vấn đề trong các trao đổi email sau đó, họ vẫn không có gì để đưa ra vài tháng sau. Họ nhận thấy vấn đề. Họ không bác bỏ thách thức như là tầm thường. Nhưng họ không thể đưa ra một lựa chọn thay thế. Nói cách khác, ẩn dụ IP là 'dính chặt'. Nó làm nặng nề tư duy của chúng ta bằng ngôn ngữ và ý tưởng mạnh mẽ đến mức chúng ta gặp khó khăn trong việc suy nghĩ xung quanh chúng.

Lỗi logic của ẩn dụ IP khá dễ nêu ra. Nó dựa trên một tam đoạn luận sai lầm – một tam đoạn luận với hai tiền đề hợp lý và một kết luận sai lầm. Tiền đề hợp lý số 1: tất cả máy tính đều có khả năng hành xử thông minh. Tiền đề hợp lý số 2: tất cả máy tính đều là bộ xử lý thông tin. Kết luận sai lầm: tất cả các thực thể có khả năng hành xử thông minh đều là bộ xử lý thông tin.

Bỏ qua ngôn ngữ hình thức, ý tưởng rằng con người phải là bộ xử lý thông tin chỉ vì máy tính là bộ xử lý thông tin chỉ đơn giản là ngớ ngẩn, và khi, một ngày nào đó, ẩn dụ IP cuối cùng bị từ bỏ, nó hầu như chắc chắn sẽ được các nhà sử học nhìn nhận theo cách đó, giống như chúng ta nay nhìn nhận các ẩn dụ thủy lực và cơ học là ngớ ngẩn.

Nếu ẩn dụ IP ngớ ngẩn đến vậy, tại sao nó lại dính chặt đến thế? Điều gì đang ngăn cản chúng ta gạt nó sang một bên, giống như chúng ta có thể gạt một cành cây đang chắn đường? Có cách nào để hiểu trí thông minh con người mà không dựa vào một cái nạng trí tuệ mong manh không? Và chúng ta đã phải trả giá bao nhiêu cho việc dựa quá nặng nề vào cái nạng cụ thể này trong suốt thời gian dài? Sau cùng, ẩn dụ IP đã hướng dẫn việc viết lách và suy nghĩ của một số lượng lớn nhà nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực trong nhiều thập kỷ. Với chi phí nào?

Trong một bài tập lớp học mà tôi đã thực hiện nhiều lần qua các năm, tôi bắt đầu bằng việc tuyển mộ một học sinh để vẽ một bức tranh chi tiết về một tờ đô la – 'chi tiết nhất có thể', tôi nói – trên bảng đen trước lớp. Khi học sinh hoàn thành, tôi che bức vẽ bằng một tờ giấy, lấy một tờ đô la từ ví của mình, dán nó lên bảng, và yêu cầu học sinh lặp lại nhiệm vụ. Khi cậu ấy hoặc cô ấy hoàn thành, tôi gỡ lớp che khỏi bức vẽ đầu tiên, và lớp bình luận về sự khác biệt.

Vì bạn có thể chưa từng thấy một buổi trình diễn như thế này, hoặc vì bạn có thể gặp khó khăn trong việc hình dung kết quả, tôi đã yêu cầu Jinny Hyun, một trong những thực tập sinh của tôi tại viện nghiên cứu nơi tôi làm việc, thực hiện hai bức vẽ. Đây là bức vẽ 'từ trí nhớ' của cô ấy (hãy chú ý đến ẩn dụ):

Và đây là bức vẽ mà sau đó cô ấy vẽ khi có tờ đô la hiện diện:

 

Jinny cũng ngạc nhiên với kết quả giống như bạn có lẽ đang ngạc nhiên, nhưng đó là điều điển hình. Như bạn có thể thấy, bức vẽ được thực hiện khi không có tờ đô la thì thật tệ hại so với bức vẽ được thực hiện từ một mẫu, mặc dù Jinny đã nhìn thấy tờ đô la hàng nghìn lần.

Vấn đề là gì? Chẳng lẽ chúng ta không có một 'biểu diễn' của tờ đô la được 'lưu trữ' trong một 'thanh ghi bộ nhớ' trong não bộ của chúng ta sao? Chẳng lẽ chúng ta không thể chỉ 'truy xuất' nó và sử dụng để vẽ bức tranh của mình?

Rõ ràng là không, và một nghìn năm nghiên cứu thần kinh sẽ không bao giờ tìm thấy một biểu diễn của tờ đô la được lưu trữ bên trong não bộ con người vì lý do đơn giản rằng nó không tồn tại để được tìm thấy.

Một khối lượng lớn các nghiên cứu não bộ thực sự cho chúng ta biết rằng nhiều khu vực, đôi khi lớn, của não bộ thường tham gia vào ngay cả những nhiệm vụ bộ nhớ tầm thường nhất. Khi có cảm xúc mạnh mẽ liên quan, hàng triệu nơ-ron có thể trở nên hoạt động hơn. Trong một nghiên cứu năm 2016 về những người sống sót sau vụ tai nạn máy bay của nhà tâm lý học thần kinh Brian Levine tại Đại học Toronto và các cộng sự, việc nhớ lại vụ tai nạn đã làm tăng hoạt động thần kinh ở 'hạch hạnh nhân, thùy thái dương giữa, đường giữa trước và sau, và vỏ não thị giác' của hành khách.

Ý tưởng, được đưa ra bởi một số nhà khoa học, rằng các ký ức cụ thể được lưu trữ theo cách nào đó trong các nơ-ron riêng lẻ là vô lý; nếu có gì đó, thì khẳng định đó chỉ đẩy vấn đề về ký ức lên một mức thách thức hơn nữa: sau cùng, ký ức được lưu trữ như thế nào và ở đâu trong tế bào?

Vậy điều gì đang xảy ra khi Jinny vẽ tờ đô la khi nó vắng mặt? Nếu Jinny chưa từng nhìn thấy tờ đô la trước đó, bức vẽ đầu tiên của cô ấy có lẽ sẽ không giống bức vẽ thứ hai chút nào. Sau khi đã nhìn thấy các tờ đô la trước đó, cô ấy đã thay đổi theo một cách nào đó. Cụ thể, não bộ của cô ấy đã thay đổi theo cách cho phép cô ấy hình dung một tờ đô la – tức là, để tái trải nghiệm việc nhìn thấy một tờ đô la, ít nhất là ở một mức độ nào đó.

Sự khác biệt giữa hai bức vẽ nhắc nhở chúng ta rằng việc hình dung một thứ gì đó (tức là, nhìn thấy một thứ gì đó khi nó vắng mặt) kém chính xác hơn rất nhiều so với việc nhìn thấy nó khi nó hiện diện. Đây là lý do tại sao chúng ta giỏi nhận diện hơn là nhớ lại. Khi chúng ta re-member một thứ gì đó (từ tiếng Latin re, 'lại', và memorari, 'nhớ đến'), chúng ta phải cố gắng tái sống một trải nghiệm; nhưng khi chúng ta nhận diện một thứ gì đó, chúng ta chỉ cần nhận thức rằng chúng ta đã từng có trải nghiệm tri giác này trước đó.

Có lẽ bạn sẽ phản đối buổi trình diễn này. Jinny đã nhìn thấy các tờ đô la trước đó, nhưng cô ấy chưa cố gắng 'học thuộc lòng' các chi tiết một cách có chủ đích. Nếu cô ấy làm vậy, bạn có thể lập luận, cô ấy có lẽ có thể vẽ bức hình thứ hai mà không cần tờ giấy hiện diện. Ngay cả trong trường hợp này, tuy nhiên, không có hình ảnh nào của tờ đô la được 'lưu trữ' trong não bộ của Jinny theo bất kỳ nghĩa nào. Cô ấy chỉ đơn giản là trở nên chuẩn bị tốt hơn để vẽ nó một cách chính xác, giống như, qua thực hành, một nghệ sĩ piano trở nên khéo léo hơn trong việc chơi một bản concerto mà không hề 'hít vào' một bản sao của bản nhạc.

Từ bài tập đơn giản này, chúng ta có thể bắt đầu xây dựng khung cho một lý thuyết về hành vi thông minh của con người không có ẩn dụ – một lý thuyết mà trong đó não bộ không hoàn toàn trống rỗng, nhưng ít nhất là trống rỗng khỏi hành lý của ẩn dụ IP.

Khi chúng ta di chuyển qua thế giới, chúng ta bị thay đổi bởi một loạt các trải nghiệm. Đặc biệt đáng chú ý là các trải nghiệm thuộc ba loại: (1) chúng ta quan sát những gì đang xảy ra xung quanh (người khác hành xử, âm thanh của âm nhạc, hướng dẫn nhắm đến chúng ta, từ ngữ trên trang giấy, hình ảnh trên màn hình); (2) chúng ta tiếp xúc với sự kết hợp giữa các kích thích không quan trọng (như còi báo) với các kích thích quan trọng (như sự xuất hiện của xe cảnh sát); (3) chúng ta bị trừng phạt hoặc khen thưởng vì hành xử theo những cách nhất định.

Chúng ta trở nên hiệu quả hơn trong cuộc sống nếu chúng ta thay đổi theo những cách phù hợp với các trải nghiệm này – nếu chúng ta giờ đây có thể ngâm nga một bài thơ hoặc hát một bài hát, nếu chúng ta có thể tuân theo các hướng dẫn được đưa ra, nếu chúng ta phản ứng với các kích thích không quan trọng giống như với các kích thích quan trọng hơn, nếu chúng ta kiềm chế hành xử theo những cách bị trừng phạt, nếu chúng ta hành xử thường xuyên hơn theo những cách được khen thưởng.

Bỏ qua các tiêu đề gây hiểu lầm, không ai thực sự có ý tưởng nhỏ nhất về cách não bộ thay đổi sau khi chúng ta học hát một bài hát hoặc ngâm nga một bài thơ. Nhưng cả bài hát lẫn bài thơ cũng không được 'lưu trữ' trong đó. Não bộ chỉ đơn giản là thay đổi theo một cách có trật tự giờ đây cho phép chúng ta hát bài hát hoặc ngâm nga bài thơ dưới một số điều kiện nhất định. Khi được yêu cầu biểu diễn, cả bài hát lẫn bài thơ không được 'truy xuất' từ bất kỳ đâu trong não bộ theo bất kỳ nghĩa nào, cũng không hơn gì các chuyển động ngón tay của tôi được 'truy xuất' khi tôi gõ ngón tay lên bàn. Chúng ta chỉ đơn giản là hát hoặc ngâm nga – không cần truy xuất.

Vài năm trước, tôi đã hỏi nhà thần kinh học Eric Kandel của Đại học Columbia – người đoạt giải Nobel vì xác định một số thay đổi hóa học xảy ra ở các synap nơ-ron của Aplysia (một loại ốc biển) sau khi nó học được điều gì đó – ông nghĩ sẽ mất bao lâu để chúng ta hiểu cách bộ nhớ con người hoạt động. Ông nhanh chóng trả lời: 'Một trăm năm.' Tôi không nghĩ đến việc hỏi ông liệu ông có nghĩ rằng ẩn dụ IP đang làm chậm lại khoa học thần kinh không, nhưng một số nhà thần kinh học thực sự đang bắt đầu nghĩ đến điều không thể nghĩ – rằng ẩn dụ này không phải là không thể thiếu.

Một vài nhà khoa học nhận thức – đáng chú ý là Anthony Chemero của Đại học Cincinnati, tác giả của RadicalEmbodied Cognitive Science (2009) – giờ đây hoàn toàn bác bỏ quan điểm rằng não bộ con người hoạt động giống như một chiếc máy tính. Quan điểm chính thống là rằng chúng ta, giống như máy tính, làm cho thế giới có ý nghĩa bằng cách thực hiện các phép tính trên các biểu diễn tinh thần về nó, nhưng Chemero và những người khác mô tả một cách khác để hiểu hành vi thông minh – như một sự tương tác trực tiếp giữa sinh vật và thế giới của chúng.

Ví dụ yêu thích của tôi về sự khác biệt đáng kể giữa góc nhìn IP và những gì một số người giờ đây gọi là quan điểm 'chống biểu diễn' về chức năng con người liên quan đến hai cách khác nhau để giải thích cách một cầu thủ bóng chày quản lý để bắt một quả bóng bay – được giải thích một cách tuyệt vời bởi Michael McBeath, hiện tại Đại học Bang Arizona, và các cộng sự của ông trong một bài báo năm 1995 trên tạp chí Science. Góc nhìn IP yêu cầu cầu thủ phải lập công thức ước lượng các điều kiện ban đầu khác nhau của đường bay của quả bóng – lực va chạm, góc quỹ đạo, loại như vậy – sau đó tạo ra và phân tích một mô hình nội tại về đường đi mà quả bóng có lẽ sẽ di chuyển, sau đó sử dụng mô hình đó để hướng dẫn và điều chỉnh các chuyển động vận động liên tục theo thời gian để chặn quả bóng.

Tất cả điều đó đều tốt nếu chúng ta hoạt động như máy tính, nhưng McBeath và các cộng sự của ông đưa ra một tài khoản đơn giản hơn: để bắt quả bóng, cầu thủ chỉ cần tiếp tục di chuyển theo cách giữ quả bóng ở một mối quan hệ thị giác không đổi so với sân nhà và cảnh quan xung quanh (về mặt kỹ thuật, trong một 'quỹ đạo quang học tuyến tính'). Điều này có thể nghe có vẻ phức tạp, nhưng thực ra nó cực kỳ đơn giản, và hoàn toàn không có phép tính, biểu diễn hay thuật toán.

 

Điều này có thể nghe có vẻ phức tạp, nhưng thực ra nó cực kỳ đơn giản, và hoàn toàn không có phép tính, biểu diễn hay thuật toán.

Hai giáo sư tâm lý học kiên định tại Đại học Leeds Beckett ở Vương quốc Anh – Andrew Wilson và Sabrina Golonka – đưa ví dụ về bóng chày vào số nhiều ví dụ khác có thể được nhìn nhận một cách đơn giản và hợp lý bên ngoài khung IP. Họ đã viết blog trong nhiều năm về những gì họ gọi là 'một cách tiếp cận tự nhiên hóa, mạch lạc hơn đối với nghiên cứu khoa học về hành vi con người… trái ngược với cách tiếp cận khoa học thần kinh nhận thức thống trị'. Đây không phải là một phong trào, tuy nhiên; các khoa học nhận thức chính thống tiếp tục chìm đắm một cách không phê phán trong ẩn dụ IP, và một số nhà tư tưởng có ảnh hưởng nhất thế giới đã đưa ra những dự đoán lớn lao về tương lai của nhân loại phụ thuộc vào tính hợp lệ của ẩn dụ này.

Một dự đoán – được đưa ra bởi nhà tương lai học Kurzweil, nhà vật lý Stephen Hawking và nhà thần kinh học RandalKoene, trong số những người khác – là rằng, vì ý thức con người được cho là giống như phần mềm máy tính, nó sẽ sớm có thể tải ý thức con người lên máy tính, trong các mạch của đó chúng ta sẽ trở nên mạnh mẽ về trí tuệ một cách to lớn và, có lẽ, bất tử. Khái niệm này thúc đẩy cốt truyện của bộ phim dystopian Transcendence (2014) với Johnny Depp trong vai nhà khoa học giống như Kurzweil, người mà ý thức được tải lên internet – với kết quả thảm khốc cho nhân loại.

May mắn thay, vì ẩn dụ IP thậm chí không hề hợp lệ một chút nào, chúng ta sẽ không bao giờ phải lo lắng về một ý thức con người nổi loạn trong không gian mạng; đáng tiếc thay, chúng ta cũng sẽ không bao giờ đạt được sự bất tử qua việc tải lên. Điều này không chỉ vì sự vắng mặt của phần mềm ý thức trong não bộ; có một vấn đề sâu sắc hơn ở đây – hãy gọi nó là vấn đề tính độc nhất – vốn vừa truyền cảm hứng vừa đáng chán nản.

V ì không có 'ngân hàng ký ức' hay 'biểu diễn' của các kích thích tồn tại trong não bộ, và vì tất cả những gì cần thiết để chúng ta hoạt động trong thế giới là não bộ thay đổi theo cách có trật tự như một kết quả của các trải nghiệm của chúng ta, không có lý do gì để tin rằng bất kỳ hai người trong chúng ta đều bị thay đổi theo cùng cách bởi cùng một trải nghiệm. Nếu bạn và tôi tham dự cùng một buổi hòa nhạc, những thay đổi xảy ra trong não tôi khi tôi nghe Giao hưởng số 5 của Beethoven hầu như chắc chắn sẽ hoàn toàn khác với những thay đổi xảy ra trong não bạn. Những thay đổi đó, dù chúng là gì, được xây dựng trên cấu trúc thần kinh độc nhất đã tồn tại, mỗi cấu trúc đã phát triển qua một đời sống của những trải nghiệm độc nhất.

Đây là lý do tại sao, như SirFrederic Bartlett đã chứng minh trong cuốn sách Remembering (1932) của ông, không có hai người sẽ lặp lại một câu chuyện họ đã nghe theo cùng cách và tại sao, theo thời gian, những lần ngâm nga câu chuyện của họ sẽ càng ngày càng khác biệt. Không có 'bản sao' nào của câu chuyện được tạo ra bao giờ; thay vào đó, mỗi cá nhân, khi nghe câu chuyện, thay đổi ở một mức độ nào đó – đủ để khi được hỏi về câu chuyện sau (trong một số trường hợp, vài ngày, tháng hoặc thậm chí năm sau khi Bartlett lần đầu đọc cho họ câu chuyện) – họ có thể tái trải nghiệm việc nghe câu chuyện ở một mức độ nào đó, mặc dù không tốt lắm (xem bức vẽ đầu tiên của tờ đô la, ở trên).

Điều này truyền cảm hứng, tôi cho là vậy, vì nó có nghĩa là mỗi chúng ta thực sự độc nhất, không chỉ trong cấu tạo di truyền, mà thậm chí trong cách não bộ của chúng ta thay đổi theo thời gian. Nó cũng đáng chán nản, vì nó làm cho nhiệm vụ của nhà thần kinh học trở nên đáng sợ gần như vượt quá trí tưởng tượng. Đối với bất kỳ trải nghiệm nào được cho, sự thay đổi có trật tự có thể liên quan đến một nghìn nơ-ron, một triệu nơ-ron hoặc thậm chí toàn bộ não bộ, với mẫu thay đổi khác nhau trong mỗi não bộ.

Tệ hơn nữa, ngay cả nếu chúng ta có khả năng chụp ảnh nhanh của tất cả 86 tỷ nơ-ron của não bộ và sau đó mô phỏng trạng thái của những nơ-ron đó trong một máy tính, mẫu khổng lồ đó sẽ không có ý nghĩa gì bên ngoài cơ thể của não bộ đã sản sinh ra nó. Đây có lẽ là cách đáng trách nhất mà ẩn dụ IP đã bóp méo suy nghĩ của chúng ta về chức năng con người. Trong khi máy tính lưu trữ các bản sao chính xác của dữ liệu – các bản sao có thể tồn tại không thay đổi trong thời gian dài, ngay cả nếu nguồn điện đã tắt – não bộ duy trì trí tuệ của chúng ta chỉ miễn là nó còn sống. Không có công tắc bật-tắt. Hoặc não bộ tiếp tục hoạt động, hoặc chúng ta biến mất. Hơn nữa, như nhà sinh học thần kinh Steven Rose đã chỉ ra trong The Future of the Brain (2005), một ảnh chụp nhanh của trạng thái hiện tại của não bộ cũng có thể vô nghĩa trừ khi chúng ta biết toàn bộ lịch sử đời sống của chủ nhân não bộ đó – có lẽ thậm chí về bối cảnh xã hội mà anh ấy hoặc cô ấy được nuôi dưỡng.

Hãy nghĩ xem vấn đề này khó khăn đến mức nào. Để hiểu thậm chí những điều cơ bản về cách não bộ duy trì trí tuệ con người, chúng ta có thể cần biết không chỉ trạng thái hiện tại của tất cả 86 tỷ nơ-ron và 100 nghìn tỷ kết nối của chúng, không chỉ sức mạnh thay đổi với mà chúng được kết nối, và không chỉ trạng thái của hơn 1.000 protein tồn tại tại mỗi điểm kết nối, mà còn cách hoạt động từng khoảnh khắc của não bộ góp phần vào tính toàn vẹn của hệ thống. Thêm vào đó tính độc nhất của mỗi não bộ, được mang lại một phần vì tính độc nhất của lịch sử đời sống của mỗi người, và dự đoán của Kandel bắt đầu nghe có vẻ quá lạc quan. (Trong một bài xã luận gần đây trên TheNew York Times, nhà thần kinh học Kenneth Miller gợi ý sẽ mất 'hàng thế kỷ' chỉ để tìm ra kết nối nơ-ron cơ bản.)

Trong khi đó, những khoản tiền khổng lồ đang được huy động cho nghiên cứu não bộ, dựa trên một số ý tưởng sai lầm và lời hứa không thể giữ được trong một số trường hợp. Ví dụ rõ ràng nhất về khoa học thần kinh đi lệch hướng, được ghi nhận gần đây trong một báo cáo trên Scientific American, liên quan đến Dự án Não bộ Con người trị giá 1,3 tỷ đô la do Liên minh Châu Âu khởi xướng năm 2013. Thuyết phục bởi Henry Markram đầy sức hút rằng ông có thể tạo ra một mô phỏng của toàn bộ não bộ con người trên siêu máy tính vào năm 2023, và rằng mô hình như vậy sẽ cách mạng hóa việc điều trị bệnh Alzheimer và các rối loạn khác, các quan chức EU đã tài trợ cho dự án của ông mà hầu như không có hạn chế nào. Ít hơn hai năm sau, dự án biến thành một 'vật đổ nát não bộ', và Markram được yêu cầu từ chức.

Chúng ta là sinh vật, không phải máy tính. Hãy vượt qua điều đó. Hãy tiếp tục công việc cố gắng hiểu chính mình, nhưng mà không bị vướng víu bởi hành lý trí tuệ không cần thiết. Ẩn dụ IP đã chạy được nửa thế kỷ, sản sinh ra ít, nếu có, những insight trên đường đi. Đã đến lúc nhấn phím DELETE.

                                                                                              - nhà tâm lý học Robert Epstein -