Những bài học từ Trump

Nhìn lại 3 tháng nắm quyền đầy kịch tính của Trump

Dù mới nắm quyền trở lại một thời gian ngắn, nhưng Trump đã khiến cả thế giới ngày nào cũng hồi hộp dõi theo (thực ra đã dõi theo kể từ lúc đắc cứ, chưa thực sự nắm quyền).

Việc tăng thuế của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã được triển khai mạnh mẽ kể từ khi ông nhậm chức lần thứ hai vào tháng 1 năm 2025. Tính đến thời điểm hiện tại (tháng 4/2025), quá trình này đã có những bước tiến đáng kể:

• Ngày 2/4/2025: Trump công bố chính sách thuế đối ứng (reciprocal tariffs), áp mức thuế tối thiểu 10% lên hầu hết hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ, kèm theo mức thuế cao hơn (lên tới 49%) đối với khoảng 60 quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ. Ví dụ, Việt Nam chịu mức thuế 46%, Trung Quốc 34% (tổng cộng 54% khi cộng với thuế nền trước đó), Liên minh châu Âu (EU) 20%, Nhật Bản 24%, và Campuchia 49%.
• Ngày 5/4/2025: Thuế suất 10% chính thức có hiệu lực với nhiều quốc gia. Các mức thuế cao hơn dành cho các đối tác thương mại lớn bắt đầu được áp dụng từ ngày 9/4/2025, theo thông báo từ Nhà Trắng.
• Phản ứng quốc tế: Một số nước như Canada, Mexico và Israel đã nhượng bộ từ sớm, đồng ý điều chỉnh chính sách thương mại để tránh thuế cao. Trung Quốc tuyên bố sẽ phản công, trong khi EU, Hàn Quốc và Nhật Bản đang đàm phán để giảm thiểu tác động. Việt Nam và các nước Đông Nam Á khác cũng đang tìm cách ứng phó, khả năng sẽ phải nhượng bộ lớn, nhưng Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính vẫn cam kết duy trì tăng trưởng kinh tế bất chấp thuế quan.

Quá trình này diễn ra nhanh chóng, với mục tiêu rõ ràng từ Trump là thay đổi cán cân thương mại toàn cầu, được ông gọi là "Ngày Giải phóng" (Liberation Day) vào ngày 2/4/2025.

Chính sách thuế quan của Trump không chỉ đơn thuần là một biện pháp kinh tế mà còn mang nhiều ý nghĩa chính trị và chiến lược sâu xa:

1. Thúc đẩy chủ nghĩa "Nước Mỹ trên hết" (America First): Trump muốn tái cấu trúc nền kinh tế Mỹ, giảm phụ thuộc vào hàng nhập khẩu và khuyến khích sản xuất nội địa. Ông coi thâm hụt thương mại (1.200 tỷ USD vào năm 2024) là bằng chứng cho thấy Mỹ bị các nước khác "lợi dụng".
2. Áp lực đàm phán: Thuế quan là công cụ để buộc các quốc gia khác phải nhượng bộ, hạ thấp rào cản thương mại với hàng hóa Mỹ hoặc ký các hiệp định thương mại có lợi cho Washington. Trump đã nói rõ: "Họ tính thuế chúng ta bao nhiêu, chúng ta sẽ tính lại bấy nhiêu, nhưng sẽ tử tế hơn."
3. Tấn công chuỗi cung ứng Trung Quốc: Một mục tiêu ngầm là triệt phá sự thống trị kinh tế của Trung Quốc, cả trực tiếp (qua thuế cao) lẫn gián tiếp (đánh vào các nước như Việt Nam, nơi Trung Quốc chuyển hướng sản xuất để né thuế Mỹ trước đây).
4. Tăng nguồn thu ngân sách: Trump quảng bá thuế quan như một cách tạo ra hàng trăm tỷ USD doanh thu, giảm sự phụ thuộc vào thuế thu nhập cá nhân, thậm chí thay thế hoàn toàn loại thuế này trong dài hạn.
5. Chính trị nội bộ: Việc áp thuế củng cố hình ảnh Trump như một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, thực hiện cam kết tranh cử, đặc biệt với nhóm cử tri ủng hộ bảo hộ kinh tế và tái công nghiệp hóa.

Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng đây không chỉ là bảo hộ kinh tế mà còn là nỗ lực định hình lại trật tự toàn cầu, thay thế các hiệp định đa phương bằng các thỏa thuận song phương do Mỹ chi phối.

Nó ảnh hưởng thế nào tới nước Mỹ và thế giới?

Đối với nước Mỹ:

• Tích cực:
  • Tăng sản xuất nội địa trong một số ngành như thép, ô tô (thuế 25% với ô tô nhập khẩu từ 2/4/2025 đã thúc đẩy các nhà máy Mỹ).
  • Dự kiến mang lại doanh thu lớn (ước tính 100-200 tỷ USD từ thuế ô tô và hàng hóa nhập khẩu).
  • Củng cố vị thế đàm phán của Mỹ với các đối tác thương mại.
• Tiêu cực:
  • Giá cả tăng vọt: Người tiêu dùng Mỹ chịu ảnh hưởng trực tiếp khi giá hàng hóa nhập khẩu (từ ô tô, điện tử đến thực phẩm) tăng cao. Trung tâm Tiến bộ Mỹ ước tính mỗi hộ gia đình có thể mất 5.200 USD/năm.
  • Lạm phát gia tăng: S&P Global dự báo lạm phát có thể lên 3% vào cuối 2025 do chi phí nhập khẩu tăng.
  • Thiệt hại cho doanh nghiệp: Các công ty phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu (như Apple, Nike) đối mặt với chi phí cao hơn, lợi nhuận giảm, và cổ phiếu lao dốc (Nike mất 7%, Apple 6% sau ngày 2/4/2025).
  • Nguy cơ suy thoái: Nếu chiến tranh thương mại leo thang, kinh tế Mỹ có thể bị ảnh hưởng bởi giảm xuất khẩu và niềm tin tiêu dùng suy yếu.

Đối với thế giới:

• Tích cực:
  • Một số nước có thể tận dụng cơ hội đàm phán với Mỹ để cải thiện quan hệ thương mại song phương.
  • Các quốc gia ít phụ thuộc vào thị trường Mỹ (như Nga) có thể tránh được tác động lớn.
• Tiêu cực:
  • Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn: Các nước Đông Nam Á (Việt Nam, Thái Lan, Malaysia) và Trung Quốc chịu ảnh hưởng nặng nề do xuất khẩu sang Mỹ chiếm tỷ trọng lớn trong GDP.
  • Tăng trưởng kinh tế toàn cầu chậm lại: IMF dự báo tăng trưởng toàn cầu có thể giảm xuống 3,3% vào 2025 nếu chiến tranh thương mại kéo dài.
  • Nguy cơ bảo hộ lan rộng: Các nước như Trung Quốc, EU có thể đáp trả bằng thuế quan riêng, dẫn đến một vòng xoáy bảo hộ mới.
  • Kinh tế các nước đang phát triển suy yếu: Việt Nam (thuế 46%) và Campuchia (49%) đối mặt với giảm xuất khẩu, mất thị phần, và áp lực lên cán cân thương mại.

Việc tăng thuế của Mỹ đang diễn ra quyết liệt và nhanh chóng, phản ánh chiến lược "Nước Mỹ trên hết" của Trump. Ý nghĩa thực sự là vừa kinh tế (tái công nghiệp hóa, tăng thu ngân sách) vừa chính trị (áp đặt sức mạnh Mỹ, kiềm chế Trung Quốc). Tuy nhiên, nó tạo ra tác động hai mặt: Mỹ có thể hưởng lợi ngắn hạn nhưng đối mặt rủi ro lạm phát và suy thoái, trong khi thế giới chịu sức ép lớn về thương mại và tăng trưởng. Tương lai phụ thuộc vào cách các quốc gia phản ứng và khả năng đàm phán để giảm thiểu xung đột thương mại.

Bài học từ Trump 2.0 và nước Mỹ

Các nước trên thế giới có thể rút ra nhiều bài học từ các đời tổng thống Mỹ, đặc biệt từ nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump (bắt đầu từ tháng 1 năm 2025), dựa trên cách ông điều hành chính sách đối nội và đối ngoại, cũng như những tác động đã thấy. Dưới đây là những bài học chính:

1. Linh hoạt và chủ động trong đàm phán thương mại

Trump đã chứng minh rằng Mỹ sẵn sàng sử dụng thuế quan như một vũ khí kinh tế để buộc các nước khác phải nhượng bộ. Với chính sách thuế đối ứng (reciprocal tariffs) áp dụng từ ngày 2/4/2025, các nước như Canada, Mexico và Israel đã nhanh chóng điều chỉnh chính sách để tránh thuế cao, trong khi những nước chậm phản ứng như Trung Quốc hay Đông Nam Á có khả năng chịu thiệt hại lớn.

Các quốc gia cần dự đoán và chuẩn bị cho các động thái bảo hộ từ Mỹ, xây dựng kịch bản đàm phán trước khi áp lực tăng cao. Việc chủ động đề xuất các thỏa thuận song phương có thể giúp giảm thiểu tổn thất.

2. Đa dạng hóa thị trường để giảm phụ thuộc vào Mỹ

Các nước phụ thuộc nặng nề vào xuất khẩu sang Mỹ (như Việt Nam với thuế 46% hay Trung Quốc với thuế tổng cộng 54%) đang chịu tác động lớn từ chính sách thuế của Trump. Ngược lại, những quốc gia ít lệ thuộc hơn (như Nga) ít bị ảnh hưởng.

Các nước cần tìm kiếm thị trường thay thế (EU, Nhật Bản, ASEAN, Ấn Độ) và giảm sự phụ thuộc vào một đối tác duy nhất. Ví dụ, Việt Nam có thể đẩy mạnh xuất khẩu sang EU qua hiệp định EVFTA để bù đắp thiệt hại từ Mỹ.

3. Tầm quan trọng của sản xuất nội địa và tự chủ kinh tế

Trump thúc đẩy sản xuất nội địa qua thuế quan (như thuế 25% với ô tô nhập khẩu) nhằm tái công nghiệp hóa nước Mỹ. Điều này cho thấy các quốc gia không thể mãi dựa vào xuất khẩu giá rẻ mà bỏ qua năng lực sản xuất trong nước.

Các nước cần đầu tư vào công nghiệp nội địa, phát triển công nghệ và chuỗi cung ứng riêng để giảm phụ thuộc vào nhập khẩu hoặc thị trường bên ngoài. Trung Quốc đã học được bài học này từ nhiệm kỳ đầu của Trump và tăng cường tự chủ công nghệ từ năm 2018.

4. Hiểu rõ tính cách và chiến lược của lãnh đạo Mỹ

Trump ở nhiệm kỳ hai vẫn giữ phong cách quyết liệt, khó đoán, và ưu tiên lợi ích Mỹ trên hết, như đã thể hiện qua "Ngày Giải phóng" (2/4/2025) với thuế quan toàn diện. So với các tổng thống khác như Obama (ưu tiên đa phương) hay Biden (tập trung liên minh), Trump hành động đơn phương và không ngần ngại gây xung đột.

Các nước cần nghiên cứu kỹ lưỡng phong cách lãnh đạo của từng tổng thống Mỹ để điều chỉnh chiến lược ngoại giao. Với Trump, sự cứng rắn và nhượng bộ đúng lúc có thể hiệu quả hơn là đối đầu trực diện.

5. Chuẩn bị cho chiến tranh thương mại và bảo hộ lan rộng

Chính sách thuế của Trump không chỉ nhằm vào Trung Quốc mà còn mở rộng sang EU, Nhật Bản, và các nước Đông Nam Á. Điều này làm dấy lên nguy cơ các nước khác đáp trả bằng thuế quan riêng, tạo ra một vòng xoáy bảo hộ toàn cầu.

Các quốc gia cần xây dựng quỹ dự phòng kinh tế, củng cố liên minh khu vực (như ASEAN, EU) để đối phó với chiến tranh thương mại. Đồng thời, tránh leo thang căng thẳng bằng cách giữ các kênh đối thoại mở với Mỹ.

6. Tác động chính trị nội bộ của Mỹ đến chính sách quốc tế

Trump áp thuế không chỉ vì kinh tế mà còn để củng cố hình ảnh với cử tri Mỹ, đặc biệt là tầng lớp lao động và các bang công nghiệp. Các tổng thống khác như Reagan (bảo hộ thép) hay Bush (chiến tranh Iraq) cũng bị ảnh hưởng bởi áp lực nội bộ.

Các nước cần theo dõi sát sao chính trị nội bộ Mỹ (bầu cử giữa kỳ, phong trào dân túy) để dự đoán chính sách đối ngoại. Một Trump chịu áp lực từ cử tri có thể sẽ tiếp tục đẩy mạnh các biện pháp bảo hộ.

7. Không đánh giá thấp khả năng Mỹ thay đổi trật tự toàn cầu

Trump ở nhiệm kỳ hai không chỉ muốn điều chỉnh thương mại mà còn định hình lại trật tự kinh tế thế giới, thay thế các hiệp định đa phương (như WTO) bằng thỏa thuận song phương do Mỹ chi phối. Điều này khác biệt với các đời tổng thống như Clinton hay Obama, vốn ủng hộ toàn cầu hóa.

Các nước cần sẵn sàng cho một thế giới ít phụ thuộc vào các tổ chức đa phương và tập trung vào quan hệ trực tiếp với Mỹ. Điều này đòi hỏi khả năng thích nghi nhanh với các thay đổi địa chính trị.

So sánh với các đời tổng thống khác

• Reagan (1981-1989): Bảo hộ thép và ô tô để cứu ngành công nghiệp Mỹ, nhưng ít gây chiến tranh thương mại toàn diện như Trump.
• Clinton (1993-2001): Thúc đẩy toàn cầu hóa qua NAFTA, WTO – trái ngược với Trump.
• Obama (2009-2017): Tập trung vào liên minh và ngoại giao mềm, ít dùng thuế quan làm vũ khí.
• Biden (2021-2025): Giữ một số thuế với Trung Quốc từ Trump nhưng không mở rộng quy mô lớn như Trump ở nhiệm kỳ hai.

Trump ở nhiệm kỳ hai nổi bật với quy mô và tốc độ áp dụng chính sách bảo hộ, kết hợp với phong cách lãnh đạo quyết đoán, đặt ra thách thức lớn hơn cho các nước so với các đời tổng thống trước.

Từ Trump và các đời tổng thống Mỹ, các nước có thể học cách chủ động đàm phán, đa dạng hóa kinh tế, tăng cường tự chủ, và hiểu rõ bối cảnh chính trị nội bộ Mỹ. Đặc biệt với Trump ở nhiệm kỳ hai, bài học lớn nhất là không được xem nhẹ khả năng Mỹ sẵn sàng phá vỡ các quy tắc cũ để phục vụ lợi ích quốc gia, buộc các nước phải thích nghi nhanh chóng hoặc chịu tổn thất nặng nề.