Các vật thể ngoài không gian tác động thế nào tới Trái Đất và con người?


Ảnh hưởng của các vật thể ngoài không gian như Mặt Trăng, Mặt Trời, sao chổi, Sao Hỏa, Sao Thủy, v.v. đến Trái Đất và con người có thể được xem xét ở hai khía cạnh chính: vật lý (tác động đến môi trường tự nhiên của Trái Đất) và tâm sinh lý (ảnh hưởng đến tâm lý, sinh học của con người).

1. Mặt Trăng

Ảnh hưởng vật lý đến Trái Đất:

  • Thủy triều: Mặt Trăng là nguyên nhân chính gây ra thủy triều trên đại dương do lực hấp dẫn của nó. Sự thay đổi thủy triều này cũng ảnh hưởng đến các dòng chảy biển và khí hậu ở một mức độ nào đó.
  • Thủy triều rắn: Lực hấp dẫn của Mặt Trăng làm biến dạng nhẹ vỏ Trái Đất (khoảng vài cm), tạo ra hiện tượng "thủy triều rắn". Một số nghiên cứu cho thấy các giai đoạn trăng rằm hoặc trăng non (khi lực hấp dẫn của Mặt Trăng và Mặt Trời cộng hưởng) có thể làm tăng nhẹ khả năng xảy ra động đất nhỏ ở các vùng đứt gãy nhạy cảm.
  • Từ trường: Mặt Trăng không có từ trường mạnh, nên không ảnh hưởng trực tiếp đến từ trường Trái Đất.

Gây ra động đất?

Mối liên hệ giữa Mặt Trăng và động đất là một chủ đề thú vị, đã được các nhà khoa học nghiên cứu trong nhiều thập kỷ.

Chúng ta đều biết, Mặt Trăng tác động đến Trái Đất chủ yếu qua lực hấp dẫn, tạo ra hiện tượng thủy triều. Ngoài thủy triều trên đại dương (ocean tides), lực này còn ảnh hưởng đến vỏ Trái Đất rắn, gây ra hiện tượng gọi là thủy triều rắn (solid Earth tides). Dưới đây là cách nó hoạt động:

  • Thủy triều rắn: Lực hấp dẫn của Mặt Trăng làm vỏ Trái Đất biến dạng nhẹ, dao động khoảng 10-30 cm tùy theo vị trí và thời điểm. Sự biến dạng này tạo ra áp suất (stress) trong các lớp đá của vỏ Trái Đất.
  • Cộng hưởng với Mặt Trời: Khi Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời thẳng hàng (trăng rằm hoặc trăng non), lực hấp dẫn tổng hợp tăng lên, gọi là thủy triều xuân (spring tides). Điều này làm gia tăng áp suất lên các đứt gãy địa chất.
  • Ảnh hưởng đến đứt gãy: Ở những khu vực đã tích tụ sẵn năng lượng kiến tạo (gần các ranh giới mảng), áp suất nhỏ từ thủy triều rắn có thể đóng vai trò như "giọt nước tràn ly", kích hoạt động đất nếu các điều kiện đã chín muồi.

Tuy nhiên, lực này rất nhỏ so với áp suất kiến tạo khổng lồ (hàng triệu Pascal) cần thiết để gây ra động đất lớn. Vì vậy, nó không phải là nguyên nhân chính, mà chỉ là yếu tố kích hoạt tiềm năng.

Các nhà khoa học đã tiến hành nhiều nghiên cứu để tìm mối liên hệ giữa chu kỳ Mặt Trăng và động đất. Dưới đây là một số phát hiện quan trọng:

  • Tương quan với động đất nhỏ:
    • Một nghiên cứu năm 2004 trên tạp chí Science (do Thomas et al.) phân tích hơn 10.000 trận động đất ở California và phát hiện rằng tần suất động đất nhỏ (độ lớn dưới 2.5) tăng nhẹ trong thời kỳ thủy triều cao, đặc biệt ở các khu vực gần đứt gãy San Andreas.
    • Nghiên cứu năm 2016 trên Nature Geoscience (Ide et al.) chỉ ra rằng các trận động đất chậm (slow earthquakes) ở Nhật Bản, như ở vùng Nankai Trough, có xu hướng xảy ra nhiều hơn khi thủy triều rắn đạt đỉnh.
  • Động đất lớn:
    • Với các trận động đất lớn (độ lớn trên 5 hoặc 6), mối liên hệ yếu hơn nhiều. Một nghiên cứu năm 2018 trên Journal of Geophysical Research phân tích dữ liệu toàn cầu từ năm 1973-2016 và không tìm thấy mối tương quan rõ ràng giữa chu kỳ Mặt Trăng và động đất lớn. Điều này cho thấy lực thủy triều chỉ đủ mạnh để ảnh hưởng đến các đứt gãy nhạy cảm, chứ không thể gây ra các sự kiện lớn.
  • Ví dụ cụ thể:
    • Trận động đất Sumatra năm 2004 (9.1 độ Richter) xảy ra gần ngày trăng rằm, nhưng các nhà khoa học cho rằng đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên, vì năng lượng kiến tạo đã tích tụ từ lâu.
    • Một số trận động đất nhỏ gần núi lửa hoặc vùng địa nhiệt (như ở Yellowstone) cho thấy tần suất tăng nhẹ khi thủy triều mạnh, do đá ở đây nhạy cảm hơn với áp suất.

Mức độ ảnh hưởng của Mặt Trăng đến động đất phụ thuộc vào loại đứt gãy địa chất:

  • Đứt gãy trượt ngang (strike-slip): Như đứt gãy San Andreas, nhạy cảm hơn với lực cắt ngang từ thủy triều.
  • Đứt gãy nghịch (thrust): Như ở các vùng hút chìm (subduction zones), ít bị ảnh hưởng hơn vì áp suất nén rất lớn từ mảng kiến tạo lấn át tác động của thủy triều.
  • Đứt gãy dãn (normal): Ảnh hưởng trung bình, tùy thuộc vào mức độ tích tụ năng lượng.

Mặc dù có bằng chứng về mối liên hệ, vẫn còn nhiều hạn chế và tranh cãi:

  • Tác động nhỏ: Lực thủy triều từ Mặt Trăng chỉ khoảng 0.01% so với áp suất kiến tạo cần để gây động đất. Vì vậy, nó không thể khởi phát động đất mà không có sẵn năng lượng tích tụ.
  • Tính ngẫu nhiên: Động đất xảy ra quanh năm, không phụ thuộc hoàn toàn vào chu kỳ Mặt Trăng, nên mối liên hệ chỉ mang tính thống kê, không phải nhân quả trực tiếp.
  • Dữ liệu chưa đồng nhất: Một số nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ rõ ràng, đặc biệt với động đất sâu (deep earthquakes) dưới 70 km, nơi lực thủy triều hầu như không tác động.

Như vậy, Mặt Trăng có ảnh hưởng đến động đất, nhưng chỉ ở mức độ rất nhỏ và mang tính kích hoạt (triggering), chứ không phải là nguyên nhân gốc rễ. Cụ thể:

  • Động đất nhỏ: Có thể tăng nhẹ tần suất trong các giai đoạn thủy triều mạnh (trăng rằm, trăng non).
  • Động đất lớn: Không có bằng chứng thuyết phục cho thấy Mặt Trăng đóng vai trò quan trọng.
  • Cơ chế: Lực thủy triều rắn làm tăng áp suất lên các đứt gãy nhạy cảm, nhưng chỉ hiệu quả khi năng lượng kiến tạo đã sẵn sàng giải phóng.

Ảnh hưởng tâm sinh lý đến con người:

  • Chu kỳ sinh học: Một số nghiên cứu cho rằng ánh sáng Mặt Trăng trong các đêm trăng rằm có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, làm con người khó ngủ hơn do nhịp sinh học bị xáo trộn (dù kết quả còn gây tranh cãi).
  • Tâm lý: Trong văn hóa dân gian, trăng rằm thường gắn với sự thay đổi hành vi (như tăng kích động hoặc điên rồ), nhưng khoa học chưa chứng minh được mối liên hệ rõ ràng. Hiện tượng này có thể là do niềm tin tâm linh hơn là tác động thực tế.

2. Mặt Trời

Ảnh hưởng vật lý đến Trái Đất:

  • Năng lượng và khí hậu: Mặt Trời cung cấp năng lượng chính cho Trái Đất, điều khiển khí hậu, thời tiết và sự sống. Sự thay đổi trong hoạt động Mặt Trời (như chu kỳ vết đen 11 năm) có thể ảnh hưởng đến nhiệt độ toàn cầu.
  • Bão từ: Các vụ phun trào nhật hoa (CME) từ Mặt Trời có thể gây ra bão địa từ, làm nhiễu loạn từ trường Trái Đất, ảnh hưởng đến vệ tinh, hệ thống điện và thông tin liên lạc.
  • Áp suất khí quyển: Một số giả thuyết cho rằng bão từ có thể thay đổi áp suất khí quyển, tác động rất nhỏ đến các đứt gãy địa chất, nhưng mối liên hệ với động đất vẫn chưa được chứng minh rõ.

Ảnh hưởng tâm sinh lý đến con người:

  • Nhịp sinh học: Ánh sáng Mặt Trời điều chỉnh đồng hồ sinh học của con người (chu kỳ ngày-đêm), ảnh hưởng đến hormone melatonin và cortisol, từ đó tác động đến giấc ngủ, tâm trạng và năng lượng.
  • Tâm lý: Bão từ có thể gây nhiễu loạn từ trường, và một số nghiên cứu nhỏ cho thấy điều này liên quan đến sự gia tăng căng thẳng, đau đầu hoặc mất ngủ ở một số người nhạy cảm, dù chưa có kết luận chắc chắn.
  • Rối loạn theo mùa (SAD): Thiếu ánh sáng Mặt Trời vào mùa đông ở một số vùng có thể dẫn đến trầm cảm theo mùa.

3. Sao chổi

Ảnh hưởng vật lý đến Trái Đất:

  • Va chạm: Sao chổi lớn hiếm khi va vào Trái Đất, nhưng nếu xảy ra (như vụ va chạm dẫn đến tuyệt chủng của khủng long cách đây 66 triệu năm), hậu quả sẽ rất nghiêm trọng: động đất, sóng thần, thay đổi khí hậu toàn cầu.
  • Bụi vũ trụ: Khi sao chổi đi qua gần Trái Đất, chúng có thể để lại bụi tạo thành mưa sao băng. Một số giả thuyết cho rằng bụi này ảnh hưởng đến khí quyển hoặc thời tiết, nhưng tác động là rất nhỏ.

Ảnh hưởng tâm sinh lý đến con người:

  • Tâm lý: Sự xuất hiện của sao chổi thường gây ra sự tò mò, sợ hãi hoặc các tiên đoán tận thế trong lịch sử (ví dụ: sao chổi Halley năm 1910). Đây là phản ứng văn hóa hơn là tác động sinh học thực sự.
  • Không có bằng chứng sinh lý: Không có nghiên cứu nào cho thấy sao chổi ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.

4. Sao Hỏa

Ảnh hưởng vật lý đến Trái Đất:

  • Lực hấp dẫn: Sao Hỏa quá xa và có khối lượng nhỏ hơn Trái Đất, nên lực hấp dẫn từ nó không đáng kể và không ảnh hưởng đến động đất hay các hiện tượng tự nhiên khác.
  • Từ trường: Sao Hỏa không có từ trường toàn cầu mạnh, nên không tác động đến từ trường Trái Đất.

Ảnh hưởng tâm sinh lý đến con người:

  • Tâm lý: Trong chiêm tinh học, Sao Hỏa được cho là ảnh hưởng đến tính cách (năng động, hung hăng), nhưng đây không phải là khoa học mà là niềm tin văn hóa.
  • Không có tác động sinh lý: Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy Sao Hỏa ảnh hưởng đến sức khỏe hay hành vi con người.

5. Sao Thủy

Ảnh hưởng vật lý đến Trái Đất:

  • Lực hấp dẫn: Sao Thủy là hành tinh nhỏ nhất trong Hệ Mặt Trời và quá xa để có bất kỳ ảnh hưởng đáng kể nào đến Trái Đất về mặt vật lý.
  • Không tác động đáng kể: Không có hiện tượng tự nhiên nào trên Trái Đất được ghi nhận là do Sao Thủy gây ra.

Ảnh hưởng tâm sinh lý đến con người:

  • Tâm lý: Trong chiêm tinh học, Sao Thủy được liên kết với giao tiếp và trí tuệ, nhưng đây chỉ là quan niệm văn hóa, không có cơ sở khoa học.
  • Không có tác động sinh lý: Không có nghiên cứu nào chỉ ra ảnh hưởng thực tế của Sao Thủy đến con người.


Các hành tinh, sao, vật thể khác lại càng ở xa hơn, nên không ảnh hưởng gì tới Trái Đất và con người.

Nhận xét

Đăng nhận xét

Popular Posts

Kỹ năng quan trọng nhất không ai dạy bạn - Zat Rana

Hình ảnh
Trước khi chết ở tuổi 39, Blaise Pascal đã có những đóng góp lớn lao cho cả vật lý và toán học, đáng chú ý nhất là trong chất lưu, hình học và xác suất. Tuy nhiên công trình này có thể còn tác động nhiều hơn phạm vi lĩnh vực khoa học tự nhiên. Nhiều lĩnh vực ngày nay chúng ta phân loại theo nhóm khoa học xã hội, trong thực tế cũng đã phát triển vượt ra khỏi nền tảng ông giúp xây dựng nên. Thú vị là rất nhiều công trình đã được hoàn thành trong những năm tháng ông còn tuổi teen, chỉ có một số ra đời vào những năm hai mươi tuổi. Khi là người trưởng thành, lấy cảm hứng từ trải nghiệm tôn giáo, ông đã thực sự bắt đầu tiến vào lĩnh vực triết học và thần học. Ngay trước khi qua đời, ông đã đưa ra những quan điểm cá nhân, sau này được phát hành thành một bộ sưu tập dưới cái tên Pensées (Suy tưởng) . Trong khi cuốn sách chủ yếu chỉ coi như một trường hợp lựa chọn đời sống tôn giáo và đức tin của một nhà toán học, thì điều gây tò mò hơn cả lại là các suy tưởng rõ ràng và s...
Read more »

Mark Manson: Qui tắc của Kant

Hình ảnh
Tùy quan điểm của bạn, Immanuel Kant có lẽ là một người nhàm chán nhất hành tinh hoặc cơn mộng tinh của một hacker năng suất. Trong suốt hơn 40 năm, ông ấy đều thức dậy lúc 5 giờ sáng và viết lách chính xác trong ba giờ. Sau đó ông đi giảng dạy tại cùng một trường đại học trong chính xác 4 giờ nữa. Rồi ông tiếp tục ăn trưa tại cùng một nhà hàng mỗi ngày. Sau đó, vào buổi chiều, ông có thể đi dạo trong cùng một công viên, và trở về nhà trên một con đường vào đúng một giờ mỗi ngày. Ngày nào cũng thế. Kant dành toàn bộ cuộc đời sống ở Königsberg, đế quốc Phổ. Tôi nói là theo nghĩa đen. Ông không bao giờ rời khỏi thành phố này. Dù chỉ cách biển một giờ, nhưng ông cũng không bao giờ nhìn thấy nó. (Còn một chuyện buồn cười nữa: Isaac Newton cũng chưa bao giờ nhìn thấy biển, dù sống cách biển chỉ vài giờ. Nhưng điều không thể tin nổi là Newton lại là người khám phá ra lực hấp dẫn của mặt trăng chính là nguyên nhân gây ra thủy triều. Và ông khám phá ra điều đó mà chưa bao giờ nhìn thấy thủ...
Read more »

Những lời chúc khai trương cửa hàng, doanh nghiệp hay nhất

Hình ảnh
Ở Việt Nam, cứ hễ nghe tin ai đó khai trương cửa hàng, công ty, hay thậm chí chỉ là… mở cái năm mới, là cả làng cả xóm ùa vào chúc tụng rôm rả như hội! Lời chúc thì phải "hoành tráng", kiểu như "Làm ăn phát đạt, tiền vào như nước, khách đông như hội, giàu to như núi!" – nghe mà muốn mở thêm chục cái cửa hàng nữa cho bõ! Không chỉ dừng ở lời nói, người Việt còn sáng tạo với cả phong bì đỏ, hoa tươi, và đôi khi là nguyên con heo quay lấp lánh để "lấy hên". Chưa kể, nếu bạn lỡ quên chúc đúng giờ vàng, thể nào cũng bị bà chủ tiệm bánh mì cạnh nhà liếc xéo: "Chúc gì mà muộn thế, tiền nó chạy mất rồi!" Thôi thì, cứ chúc sớm, chúc nhiều, chúc cho vui, vì ở Việt Nam mình, lời chúc không chỉ là lời nói, mà là cả một nghệ thuật "hút lộc" đầy hài hước và ấm áp! Khai trương suôn sẻ, khách hàng tấp nập, tiền vô ào ào! Chúc mừng, chúc mừng! Chúc mừng em Thao, khai trương cửa hàng yến sào, khách vô ào ào, làm ăn phát đạt. Chúc Công ty ngày càng p...
Read more »

Dành cho người khởi nghiệp: Sức mạnh của việc Không Làm Gì

Hình ảnh
Ảnh gốc xuất bản trên jotform.com Con cá sấu già đang nằm nổi bên bờ sông khi một con cá sấu trẻ hơn bơi tới bên cạnh nó. “Tôi nghe nhiều người nói rằng bác là tay thợ săn ác liệt nhất con sông này. Làm ơn hãy dạy tôi các kỹ thuật của bác.” Bị đánh thức khỏi giấc ngủ ngắn trong một ngày đẹp trời, con cá sấu già liếc nhìn con cá sấu trẻ với đôi mắt bò sát của mình, không nói gì và sau đó lại ngủ thiếp đi trên mặt nước. Cảm thấy thất vọng và thiếu tôn trọng, cá sấu trẻ bơi ngược dòng đuổi theo mấy con cá da trơn, để lại phía sau một loạt bong bóng. Nó nhủ thầm: “Mình sẽ cho bác ta thấy.” Cuối ngày, con cá sấu trẻ trở lại bên cá sấu già, kẻ vẫn đang ngủ và bắt đầu khoe khoang về cuộc săn mồi thành tựu của nó. “Tôi đã bắt được hai con cá da trơn đầy thịt hôm nay. Bác bắt được gì rồi? Không có gì ư? Có lẽ bác không mạnh như người ta nói.” Không hề bị ảnh hưởng, con cá sấu già lại nhìn cá sấu trẻ, không nói gì, nhắm mắt lại và tiếp tục nổi trên mặt nước khi những chú...
Read more »

Machine Learning cho mọi người - 5: Học tăng cường (Reinforcement Learning)

Hình ảnh
5. Học tăng cường (Reinforcement Learning) Thăm dò và khai thác. Qui trình ra quyết định Markov. Học theo mô hình Q, học theo qui tắc, và học sâu tăng cường. “Tôi chỉ ăn một ít sôcôla để hoàn thành phần cuối này.” Trong học có giám sát, dữ liệu đào tạo đi theo một từ khóa trả lời từ đối tượng giống như “người giám sát”. Giá mà cuộc sống chỉ làm việc theo cách đó! Trong học tăng cường (reinforcement learning – RL), không có từ khóa trả lời, nhưng agent học tăng cường của bạn vẫn phải quyết định cách vận hành tác vụ của nó. Khi vắng mặt dữ liệu đào tạo, agent sẽ học từ kinh nghiệm. Nó tập hợp các ví dụ đào tạo (“hành vi này tốt, hành vi kia xấu”) thông qua thử và sai khi cố gắng hoàn thành nhiệm vụ, với mục tiêu tối đa hóa lợi ích trong dài hạn. Trong phần cuối này, chúng ta sẽ khám phá: -           Đánh đổi thăm dò/khai thác -           Qui trình ra quyết định Markov (Mark...
Read more »