Chế ngự chứng nghiện cờ bạc

 Cách cờ bạc được thể hiện trong các bộ phim hoặc quảng cáo trên truyền hình thường trông rất vui nhộn. Nó đầy phấn khích, và thường có cảm giác sôi động về mặt xã hội. Có thể trải nghiệm cá nhân của bạn với cờ bạc cũng bắt đầu theo cách như vậy, nhưng bạn nhận thấy rằng mối quan hệ của mình với cờ bạc đã bắt đầu thay đổi. Một điều từng có vẻ là niềm vui vô hại giờ đang dần trở thành một thói quen không kiểm soát được. Có thể những lần đặt cược gần đây không mang lại kết quả tốt, và bạn đang gặp khó khăn trong việc chi trả cho những khoản khác.

Trong xã hội hiện đại, cơ hội để tham gia cờ bạc ngày càng gia tăng, và công nghệ nền tảng phía sau cũng đã tiến bộ. Chúng ta đều quen thuộc với các hình thức cờ bạc truyền thống như xổ số, thẻ cào, máy đánh bạc, trò chơi lô tô, các bàn chơi casino, cá cược thể thao và đua ngựa. Ở nhiều nơi trên thế giới, tất cả những hình thức này giờ cũng đều có mặt trên internet. Chúng ta hầu như chỉ cách vài giây là có thể đặt cược trên một trang web cờ bạc – bất kể ngày đêm, hay bạn đang ở đâu.

Rồi còn làn sóng quảng cáo cờ bạc. Các quảng cáo trong lúc phát sóng thể thao trên truyền hình hoặc vào ban đêm chỉ là phần nổi của tảng băng. Nếu bạn đã tải ứng dụng cờ bạc, có thể bạn sẽ nhận được các thông báo đẩy về các khuyến mãi mới. Trong các môn thể thao có khán giả, các công ty cá cược có thể quảng cáo bên lề sân hoặc tài trợ áo đấu cho đội bóng. Tất nhiên, các nhà điều hành cờ bạc cũng rất tích cực hiện diện trên mạng xã hội. Theo một nghiên cứu gần đây của Đại học Bristol (Anh), vào cuối tuần khai mạc mùa giải bóng đá Ngoại hạng Anh năm 2023, đã có tới 11.000 “thông điệp” liên quan đến cờ bạc được phát tán qua truyền hình, radio và mạng xã hội. Những thông điệp này chứa các yếu tố kích thích và gợi ý thuyết phục có thể thúc đẩy ham muốn cá cược ở người hâm mộ.

Khi việc cờ bạc vượt khỏi tầm kiểm soát, hậu quả tiêu cực có thể biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, nhưng thường xuất phát từ tổn thất tài chính. Các trò chơi cờ bạc mang tính thương mại luôn có một “lợi thế nhà cái” – chính yếu tố này khiến chúng trở thành một ngành kinh doanh có lãi. Điều này có nghĩa là, nếu cứ tiếp tục chơi, về mặt toán học, người chơi chắc chắn sẽ mất tiền theo thời gian.

Lo lắng về nợ nần, mất ngủ, hóa đơn chưa thanh toán và phải cắt giảm chi tiêu ở những lĩnh vực khác như thực phẩm hay kỳ nghỉ – tất cả là những trải nghiệm phổ biến đối với những người bị cờ bạc chi phối. Bạn đời và con cái cũng thường phải chịu đựng khó khăn tài chính do hệ lụy của việc cờ bạc gây ra, và không giống như cơn say rượu, các khoản nợ từ cờ bạc có thể mất hàng tháng, thậm chí hàng năm để trả hết. Khi những khoản thua lỗ này ảnh hưởng đến vợ/chồng hoặc bạn đời của bạn, điều đó có thể dẫn đến cãi vã, cảm giác tội lỗi, và có thể cả sự cám dỗ phải nói dối về ý định đánh bạc tiếp. Bạn có thể tìm đến bạn bè hoặc gia đình để vay tiền. Công việc hoặc việc học tập của bạn cũng có thể bị ảnh hưởng do bạn bị phân tâm và lo lắng.

Ở mức độ nghiêm trọng nhất, thuật ngữ y tế chính thức cho chứng nghiện cờ bạc là “rối loạn cờ bạc” (gambling disorder). Từ năm 2013, chứng bệnh này đã được ngành tâm thần học Hoa Kỳ xếp vào cùng nhóm với các rối loạn do sử dụng chất kích thích, và được coi là dạng nghiện hành vi đầu tiên. Trong số các triệu chứng của rối loạn cờ bạc có nhiều điểm tương đồng với nghiện rượu và ma túy. Việc cá cược với số tiền ngày càng lớn theo thời gian được xem như biểu hiện của “dung nạp” – tương tự như người nghiện rượu dần phải uống nhiều hơn để đạt được hiệu ứng tâm lý tương tự. Tương tự, khi một người không thể cờ bạc (ví dụ do không có tiền, hoặc đang đi nghỉ), họ có thể trải qua các triệu chứng cai như cáu kỉnh hoặc khó tập trung – tương tự như khi ngừng sử dụng ma túy hoặc rượu. Ngày nay, rối loạn cờ bạc được công nhận là một tình trạng nghiêm trọng, có thể dẫn đến những hậu quả nặng nề nhất như phá sản hoặc tự tử.

Có rất nhiều kỳ thị xung quanh các vấn đề liên quan đến cờ bạc. Với các chứng nghiện hóa chất, người ta thừa nhận rằng các chất kích thích có ảnh hưởng mạnh đến não bộ, làm thay đổi cách con người tìm kiếm phần thưởng và kiểm soát hành vi. Dù cờ bạc dường như cũng chiếm lĩnh các hệ thần kinh tương tự như các chất kích thích – thông qua sự hấp dẫn của phần thưởng không thể đoán trước – nhưng những tác động này vẫn chưa được hiểu rõ, điều này có thể góp phần làm gia tăng sự kỳ thị. Cờ bạc có vấn đề đôi khi được gọi là một chứng nghiện ẩn, bởi vì ở mức độ thể chất không có dấu hiệu rõ ràng, như mùi rượu trên hơi thở đối với người nghiện rượu chẳng hạn.

Trong quá trình giúp bạn giành lại quyền kiểm soát đối với việc đánh bạc, tôi cũng ý thức được về những lực tác động rộng lớn hơn đang hoạt động. Một số người có khả năng cao hơn trong việc phát triển các vấn đề liên quan đến đánh bạc: có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nam giới, người trẻ tuổi, người có thu nhập thấp và những người thuộc các nhóm yếu thế hay bị gạt ra ngoài lề xã hội đều có nguy cơ cao hơn gặp phải vấn đề với việc đánh bạc. Nhưng yếu tố cá nhân không phải là toàn bộ câu chuyện. Các trò chơi đánh bạc hiện đại là những sản phẩm tinh vi, được thiết kế để thu hút người chơi và khiến họ quay lại thường xuyên. Một số hình thức đánh bạc, như máy đánh bạc (slot machines), có thể dễ mất kiểm soát hơn so với các hình thức khác, chẳng hạn như vé số. Nơi bạn đánh bạc và cách bạn đánh bạc cũng là những yếu tố then chốt – bao gồm mức độ dễ tiếp cận, lượng quảng cáo và mức độ quy định mà các nhà điều hành phải tuân thủ.

Bất kể xuất thân hay hình thức đánh bạc ưa thích của bạn là gì, nếu bạn đang tìm cách kiểm soát việc đánh bạc hoặc lo lắng về người thân của mình và ảnh hưởng mà việc đánh bạc đang gây ra cho họ, tôi hy vọng Hướng dẫn này sẽ hữu ích cho bạn.

Việc nên làm

Nhận diện các dấu hiệu cảnh báo

Một dấu hiệu rõ ràng cho thấy việc đánh bạc của bạn có thể đang mất kiểm soát là việc thường xuyên cố gắng gỡ lại tiền đã thua. Hãy tưởng tượng bạn đang gặp một chuỗi xui xẻo và nghĩ rằng chiến thắng chỉ còn cách một bước – có thể bạn tiếp tục đặt cược lâu hơn dự định, hoặc "tất tay" ở ván cuối cùng trong ngày? Trong poker, trạng thái này đôi khi được gọi là "on tilt" – một trạng thái cảm xúc mãnh liệt và tuyệt vọng khiến bạn không còn suy nghĩ lý trí. Một số người thậm chí quay lại đánh bạc vào hôm sau chỉ để "gỡ gạc" những gì đã mất. Có khi, người chơi cũng "đuổi theo chiến thắng", tin rằng mình đang trong chuỗi may mắn thần kỳ.

Các dấu hiệu ban đầu khác của việc đánh bạc mất kiểm soát có thể tinh vi hơn. Để giúp bạn tự đánh giá tình trạng hiện tại, có nhiều bảng câu hỏi trực tuyến như Chỉ số Mức độ Nghiêm trọng Vấn đề Đánh bạc (PGSI).

PGSI bao gồm chín câu hỏi đánh giá các triệu chứng như dung sai (“Bạn có cần đánh cược với số tiền lớn hơn để có cảm giác hồi hộp như trước không?”), cũng như những hậu quả tiêu cực như ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân. Càng đồng ý với nhiều mục tiêu, khả năng bạn gặp vấn đề với việc đánh bạc càng cao. Nếu bạn mới xuất hiện các dấu hiệu nhẹ, các mẹo và công cụ dưới đây sẽ giúp bạn giành lại kiểm soát. Với những ai cảm thấy tình trạng đã nghiêm trọng, tôi có kèm theo lời khuyên và nguồn hỗ trợ ở phần cuối của mục này.

Một cách khác để đánh giá khách quan là theo dõi chi tiêu đánh bạc của bạn. Sao kê ngân hàng thường là cách tốt nhất để biết liệu bạn có đang đánh bạc vượt quá khả năng tài chính hay không, đặc biệt nếu bạn đánh bạc trực tuyến. Nhìn lại chi tiêu cho việc đánh bạc có thể khiến bạn khó chịu – nghiên cứu cho thấy trí nhớ của người đánh bạc về việc chi tiêu thường không chính xác. Bạn có thể nhớ rõ những lần trúng giải lớn, nhưng lại quên mất chuỗi thua kéo dài trước đó.

Hiểu cách mà việc đánh bạc tác động đến tâm lý bạn

Tâm trí con người không được thiết kế tốt để xử lý xác suất và sự ngẫu nhiên, và các trò chơi đánh bạc tận dụng tối đa điểm yếu này. Ví dụ, chúng ta rất tệ trong việc đánh giá các sự kiện hiếm gặp – khi nghe cơ hội trúng xổ số là 1/14 triệu, chúng ta khó có thể đưa ra quyết định hợp lý rằng có nên chơi hay không.

Có hai hiệu ứng tâm lý quan trọng cần cảnh giác khi đánh bạc:

1. Ngụy biện của người đánh bạc (gambler’s fallacy) – bạn có xu hướng tin rằng một kết quả nhất định "sắp đến" vì nó đã không xuất hiện trong một thời gian, như khi roulette ra đỏ liên tiếp, bạn nghĩ rằng đã đến lúc đặt tất tay vào đen. Các sòng bài còn hiển thị "kết quả nóng/lạnh" gần đây để củng cố ảo tưởng này.

2. Ảo tưởng kiểm soát (illusion of control) – bạn nghĩ mình có thể ảnh hưởng đến kết quả, như chọn số xổ số hay ném xúc xắc. Dù những hành động đó thực chất không làm thay đổi cơ hội thắng, bạn vẫn cảm thấy mình có quyền kiểm soát. Sự ảo tưởng này trở nên phức tạp hơn ở các hình thức có yếu tố kỹ năng, như cá độ thể thao hoặc blackjack – nơi người chơi thường đánh giá quá cao kiến thức và ảnh hưởng của mình, dù họ vẫn đang cược với các tỷ lệ đã được nhà cái tính toán từ hàng triệu dữ liệu.

Chỉ cần nhận thức được những thiên kiến tâm lý này cũng giúp bạn đưa ra quyết định tốt hơn: nên tiếp tục chơi hay dừng lại.

Áp dụng chiến lược cá nhân để giành lại kiểm soát

Nếu việc đánh bạc của bạn đang leo thang, một cách quan trọng để kiểm soát là thiết lập giới hạn:

• Dựa trên sao kê ngân hàng, hãy tính toán thu nhập khả dụng hàng tháng, và cân nhắc phần trăm nhỏ có thể dành cho đánh bạc. Hướng dẫn từ Canada đề xuất không nên chi quá 1% thu nhập hộ gia đình cho việc đánh bạc.

• Cân nhắc cả khoản nợ hiện tại và kế hoạch trả nợ định kỳ.

• Nếu vấn đề của bạn là thời gian chứ không phải tiền, bạn cũng có thể giới hạn thời gian dành cho đánh bạc.

Khi đã xác định giới hạn cụ thể (tiền và/hoặc thời gian), hãy áp dụng chúng:

• Hầu hết các trang web đánh bạc cho phép bạn thiết lập giới hạn chi tiêu/thời gian trong phần cài đặt tài khoản.

• Chọn giới hạn hàng ngày để ngăn cản việc "đuổi theo thua/thắng", và giới hạn tuần/tháng để kiểm soát thói quen lâu dài.

• Ưu tiên chọn giới hạn cứng (hard limit) – hệ thống sẽ tự động ngắt sau khi đạt giới hạn, thay vì chỉ cảnh báo rồi cho chơi tiếp như giới hạn mềm (soft limit).

Nếu bạn đánh bạc bằng tiền mặt tại sòng bài hay cửa hàng:

• Chỉ mang theo đúng số tiền bạn sẵn sàng mất.

• Để thẻ ngân hàng ở nhà hoặc nhờ người giữ giùm.

• Khi thắng, hãy rút tiền thắng và để riêng, tránh dùng tiếp để chơi.

• Một số nơi cho phép cài đặt giới hạn qua thẻ thành viên – hãy kiểm tra tài khoản nếu bạn có.

Khám phá các công cụ công nghệ khác

Bên cạnh giới hạn chi tiêu, các trang web hợp pháp còn cung cấp nhiều công cụ "đánh bạc có trách nhiệm", như:

• Tùy chọn nhận báo cáo chi tiêu hàng tháng.

• Khóa tài khoản ngắn hạn (vài ngày – vài tuần), ví dụ nếu bạn muốn tránh kỳ World Cup sắp tới.

• Tự loại trừ dài hạn – khóa tài khoản từ vài năm trở lên, nếu bạn muốn dừng hoàn toàn.

Vì đánh bạc trực tuyến ngày càng phổ biến, bạn có thể:

• Dùng phần mềm chặn như Gamban, để ngăn truy cập vào các trang web đánh bạc.

• Ở một số quốc gia như Anh và Úc, ứng dụng ngân hàng còn cho phép chặn giao dịch đến các nhà cái.

Tìm kiếm sự hỗ trợ thêm

Nếu bạn cần thêm hỗ trợ:

• Hãy gọi đường dây nóng tại địa phương – đây là điểm khởi đầu phổ biến để được tư vấn và giới thiệu đến các dịch vụ hỗ trợ gần bạn.

• Các sòng bài hiện đại thường có trung tâm thông tin và nhân viên hỗ trợ, nơi bạn có thể đăng ký chương trình tự loại trừ.

Liệu pháp điều trị tâm lý là phương pháp chính trong điều trị nghiện cờ bạc, với các hình thức như:

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Nhận diện yếu tố kích hoạt và suy nghĩ sai lệch khi đánh bạc.

• Phỏng vấn tạo động lực: Giúp bạn đánh giá lợi – hại của việc tiếp tục đánh bạc, và tìm hướng dừng lại.

Nhiều người chơi có khoản nợ lớn, vì vậy CBT thường được kết hợp với tư vấn tài chính, nhằm lên kế hoạch trả nợ hợp lý.

Cuối cùng, gia đình và bạn bè có thể là nguồn lực quan trọng – họ có thể hỗ trợ bạn thiết lập giới hạn, kiểm soát cảm xúc và đưa bạn trở lại con đường tích cực hơn.

- Tổng hợp từ Luke Clark, giáo sư tại Khoa Tâm lý học Đại học British Columbia, Vancouver, Canada, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Cờ bạc.